Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 12 04 260735

M Łobocki. WproMukerde <!o metodologii boJt/ń petlogpgteuiych, Kraków 2fli»

ISBN: 978-83-7587-163-0.O by Oficyna Wydawnicza JaipuU" 2009

niewiedzy nic daje mu spokoju, pobudza go emocjonalnie i wprowadza w sran pełen napięć.

2.    Ciekawość jako bezpośredni symptom i zarazem skutek odczuwanego niepokoju. Badacz, który z czasem uświadamia sobie przyczynę przeżywanego rozdrażnienia, zaczyna być świadomym swej niewiedzy, jednocześnie wzbudza u siebie zaciekawienie rym, czego dotąd nie miał możliwości poznać. Odtąd okazuje coraz większe zainteresowanie nieznaną mu dziedziną faktów, zjawisk. Zainteresowanie to staje się jednym z istotnych motywów jego dalszych poczynań badawczych.

3.    Pragnienie uzupełnienia brakującej wiedzy. Pragnienie to jest tym silniejsze, im większą ciekawość przejawia badacz, a tym realniejsze, im większy okazuje szacunek dla rozwagi (rozumu). Chodzi tu przede wszystkim o to. aby był gotów korzystać z rzetelnych źródeł informacji, nie poddawał się chwilowym upodobaniom i był zdecydowany podjąć wysiłek badawczy, jeśli źródła inlor-macji ,,z drugiej ręki' go zawiodą lub nic dadzą wystarczającej odpowiedzi na dręczące go pytania.

4.    Badacz ma świadomość posiadania pewnego zakresu wiedzy o interesujących go sprawach. Poczucie niewiedzy byłoby niemożliwe bez posiadania przynajmniej pewnej wiedzy. W rzeczywistości z poczuciem niewiedzy spotykamy się dużo częściej u ludzi wykształconych niż u osób bez wykształcenia. Zwłaszcza zaś u łudzi nauki to poczucie znajduje swój szczególny wyraz, co niejednokrotnie może wydawać się prawdziwym paradoksem. Nic jest więc chyba przypadkiem, że to właśnie Sokrates jeden z wybitnych mędrców' starożytności po raz pierwszy w hisrorii nauki świadomie odsłaniał swą niewiedzę, nazywając to „wiedzą niewiedzy'' (W. Tatarkiewicz, 1993, s. 76). Powiedzenie: „wiem, żc nic nic wiem’ ma głębsze znaczenie dopiero wtedy, kiedy wypowiada je człowiek o szerokich horyzontach myślenia i dużym zasobie wiedzy. Wtedy dopiero istnieją rzeczywiste podstawy do szybkiego i skutecznego rozwoju określonej dyscypliny naukowej. „Zatem świadomość niewiedzy jest wtórna, pochodna względem świadomości pewnej wiedzy” (Z. Cackowski, 1964, s. 75). Sprawia to, żc sytuację problemową przeżywa nade wszystko jednostka, która może wykazać się bogatym doświadczeniem i wiedzą. Toteż, nic dziwnego, żc w takim przypadku problemowa sytuacja staje się szczególnie ważnym punktem wyjścia dla szeroko zakrojonych badań naukowych.

Trudności źródłem sytuacji problemowej w procesie badawczym

Wspomniane wyżej stany psychiczne powstają u badacza z chwilą, gdy spotyka się on z pewną trudnością (pytaniem), którą chciałby pokonać. Przypomina ona pierwszą wyodrębnioną przez J. Dcwcya łażę aktu refleksyjnego myślenia, poprzedzającą odkrycie i określenie odczuwanych trudności. Wówczas nie wie on jeszcze, na czym ta trudność polega i jakimi środkami będzie mógł się jej

I 82 Rozdział VIII. Eiapy bauań hłoagocicznych

M Łobocki. WfHwnafotme Jo woJotogU bodoA peJogogłei/iych, Kruków 2fli»

ISBN: 97S-8J-7J87-163-0. V by oficyna Wydawnicza JaipuU" 2009

przeciwstawić. Daleki jest więc od jej wyjaśnienia. Zdaje sobie sprawę jedynie, że napotykana trudność jest godna większej uwagi i wymaga jego osobistego udziału w jej przezwyciężeniu. Przeto badacz w problemowej sytuacji przypomina lekarza, który wprawdzie zna niektóre objawy choroby, lecz jeszcze jej nie zidentyfikował. W sytuacji rej zaczyna sobie uświadamiać w ogólny sposób przedmiot swych przyszłych badań. Poznaje również ogólne kontury problemu badawczego. Jest to jednak płynna i niedokładna znajomość. Na przykład może to być odkrycie pewnych niezgodności pomiędzy uznawaną powszechnie teorią pedagogiczną, a niektórymi obserwowanymi przez niego faktami w codziennym życiu szkoły. Niekiedy napotykaną przez niego trudnością jest zwykła obserwacja jakiegoś zjawiska, którego nic jest w stanie wyjaśnić w świetle posiadanej wiedzy i własnych doświadczeń.

W wyniku przeżywanej problemowej sytuacji badacz zaczyna angażować się w proces badawczy, jest już mniej skłonny entuzjazmować się pewną bliską jego przekonaniom koncepcją i dowierzać jej bezkrytycznie. Entuzjazm dla określonej koncepcji lub idei zastępuje entuzjazmem dla konkretnych poczynań badaw^r-czych. Przystępuje tym samym do dalszych etapów badań naukowych.

3. Formułowanie problemów i hipotez

Rola problemów i hipotez w postępowaniu badawczym

Warunkiem dalszego właściwego postępowania badawczego jest dokładne sformułowanie problemu i tam - gdzie to tylko możliwe - również wysuniecie hipotez roboczych. Zarówno problemy, jak i hipotezy są - jak wiemy - swoistym uszczegółowieniem celu badań. Dlatego przywiązuje się do nich tak wielkie znaczenie w badaniach naukowych. Ich niedokładne sformułowanie może zaciążyć na kolejnych etapach badań. Natomiast precyzja w ich ujęciu warunkuje w* istotny sposób poprawny przebieg procesu badawczego. Wbrew tak oczywistym spostrzeżeniom i obiektywnie istniejącym prawidłowościom wielu badaczy po sformułowaniu problemu - i to nierzadko nieadekwatnym sformułowaniu - przechodzi pośpiesznie do dalszych etapów badań. Zwłaszcza młodzi adepci nauki wykazują pod tym względem duże zniecierpliwienie, a często wyręcz okazują zdziwienie, żc ktoś nie docenia sformułowanego przez nich problemu. Zdziwienie takie może być niekiedy słuszne, ale często jest wyrazem niedostatecznej znajomości lub - wyrażając się dosadniej - zbyt jednostronnego widzenia podejmowanego problemu.

3. Formułowanie problemów i hipotez 1 83