Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 12 04 260521

M Łobocki. WproMukerde <!o metodologii boJt/ń petlogpgteuiych, Kraków 2fli»

ISBN: 97S-83-7587-163-0.O by Oficyna Wydawnicza JaipuU" 2009

X

Dlatego właśnie potrzeba ustalania wskaźników jest niezbędna zarówno w codziennej praktyce pedagogicznej, jak i badaniach naukowych. Warto przeto być świadomym rego, że np. nic wytarta przed lekcją tablica w klasie szkolnej może być wskaźnikiem wadliwie funkcjonującej tam zasady karności, ładu i porządku, a tablica z reguły czysta wskaźnikiem skrupulatnego przestrzegania tej zasady. Ciągłe zaś posłuszeństwo ucznia może świadczyć o wysokim stopniu jego konformizmu lub lęku przed przykrymi konsekwencjami niepodporządkowania się nakazom nauczycieli albo też cłięci przypodobania sic im za wszelką cenę. Przykłady powyższe dowodzą, żc ten sam wskaźnik może być symptomem wiciu zmiennych. Stąd też obowiązuje tu daleko idąca ostrożność zarówno w ustalaniu, jak i interpretowaniu wskaźników. Będzie o tym mowa jeszcze w dalszej części niniejszego rozdziału.

Jednak już teraz należy zdać sobie sprawę z tego. żc każdy wskaźnik musi być cechą dającą się zaobserwować przynajmniej pośrednio. Natomiast zjawisko wskazywane przez dany wskaźnik jest na ogól nicobserwowalne, jak w wypadku konstruktu hipotetycznego, lub trudne do zaobserwowania, jak w wypadku badania opinii uczniów' i nauczycieli w różnych spraw^rach, rozwoju mowy lub przejawów nieprzystosowania społecznego uczniów.

3. Podział wskaźników

Wskaźniki, na podstawie których wnosimy o zajściu jakiegoś zjawiska, mogą być różne. Zależy to od charakteru wskazywanego przez wskaźniki zjawiska oraz od rodzaju związku, jaki łączy te wskaźniki z danym zjawiskiem. Wyróżnienie kilku ich typów pozwala na uświadomienie sobie tego, co stanowi podstawę przechodzenia od zaobserwowanego wskaźnika do stwierdzenia wskazywanego przez nich zjawiska. S. Nowak wyróżnia trzy typy wskaźników', opierając się na podanych wyżej kryteriach. Są nimi wskaźniki: empiryczne, definicyjne i infe-rcncyjne.

Wskaźniki hmhrycznł

Wskaźniki empiryczne występują wtedy, kiedy wskazywane przez nic zjawisko daje się larwo i bezpośrednio zaobserwować. Stąd też zachodząca relacja między nimi a danym zjawiskiem ma charakter związku empirycznego. To znaczy, o powiązaniu danego wskaźnika (lub wskaźników') ze zjawiskiem wskazywanym możemy przekonać się niejako „naocznie” za pomocą bezpośredniej obserwacji. Tak na przykład na podstawie obserwacji ubioru ucznia możemy wnioskować o stanie zamożności jego rodziny albo na podstawie ładu i porządku w klasie pod-

3. Podział wskaźników 145

czas lekcji - o zdyscyplinowaniu jej uczniów. Podobnie posiadany przez ucznia instnimenr muzyczny może być wskaźnikiem jego zamiłowania do muzyki lub pewnej tradycji rodzinnej w zakresie gry na jednym lub kilku instrumentach. Łatwo przekonać się o funkcji wymienionych wyżej wskaźników empirycznych, odwołując się - jak już wspomniano do bezpośredniej obserwacji. I rak, o sranie zamożności rodziców można się dowiedzieć podczas odwiedzin w ich domu lub przez zasięganie opinii o realnym dochodzie poszczególnych członków rodziny. Wyrazem zdyscyplinowania uczniów jest nie tylko ład i porządek w klasie, ale ich zachowanie sic podczas przerwy, co nic trudno sprawdzić. O zdolnościach zaś danego ucznia do muzyki łatwo się przekonać, wysłuchując jego gry na określonym instrumencie. Podobnie można sprawdzić tradycję rodzinną w zakresie muzyki.

Jak widzimy - stroną dodatnią wskaźników empirycznych jest na ogół duża łatwość wykazania ich słuszności, rj. stwierdzenia, że są rzeczywiście symptomem badanego zjawiska. Przy czym zjawisko to można by badać także bez odwołania się do tych wskaźników i to niekiedy dokładniej niż za ich pomocą. Zazwyczaj jednak odbywa się to wtedy z większym nakładem energii i kosztem dłuższego czasu. Dlatego te/, wskaźniki te mogą oddać — i rzeczywiście oddają - dużą usługę w badaniach pedagogicznych. W ten sposób np. S. Szuman badał znaczenie przywiązywane przez uczniów' w wieku WTzesnoszkolnym do różnych przedmiotów na podstawie zawartości ich kieszeni, zamiast srosowania długich i żmudnych obserwacji w tym zakresie (i>. Szuman, 1947).

Wskaźniki empiryczne niemałą usługę oddają przede wszystkim w badaniu opinii w różnych sprawach. Aby je gromadzić, wystarczy odwołać się do osobistych wynurzeń osób badanych, a więc wskaźnikiem podzielanych przez nich opinii są zwykle bezpośrednie relacje, których „nosicielami’ są te właśnie osoby. Badając jc w ten sposób, mamy do dyspozycji dwie drogi. Po pierwsze, można pytać osoby badane w sposób ogólny, mało uszczegółowiony, na zasadzie „prób i błędów Po drugie, można założyć z góry ustalone pytania {lub zadania), będące odpowiednikami określonych wskaźników'. Tak na przykład badając czynniki mobilizujące i dcmobilizującc uczniów' do nauki szkolnej w ich własnej opinii, należałoby szukać ich w obrębie takich dziedzin życia, jak zachowanie się nauczycieli, przebieg zajęć lekcyjnych, pozalekcyjnych i pozaszkolnych, praca społeczna i domowa uczniów, warunki domowe i postawy rodzicielskie, a także pewne właściwości klaty' jako grupy społecznej i ocena rówieśników. Wymienione dziedziny życia stanowią poszczególne zjawiska, którym nietrudno podporządkować określone wskaźniki. W badaniach natomiast, których celem jest głównie jakościowy opis zebranego materiału, mogą one same uchodzić za wskaźniki empiryczne badanych czynników. Wtedy podczas przeprowadzonych badań wystarczyłoby zapytać uczniów w obrębie każdej wymienionej dziedziny życia wprost o pozytywne i negatywmc jej aspekty.

Wskaźniki empiryczne w postaci pytań o opinie pozw^ralają na wyeliminowanie pytań zbędnych i uwzględnienie tylko tych najważniejszych. Przede wszysr-

1 46 Rozdział VI. Zmienne, wskaźniki i iykv badań pedagogicznych