Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 12 04 260818

M Łobocki. WproMukerde <!o metodologii boJt/ń petlogpgteuiych, Kraków 2fli»

ISBN: 97S-83-7587-163-0.O by Oficyna Wydawnicza JaipuU" 2009

- najhardziej stosownym terenem badań będzie klasa wyróżniająca sic w szkole dobrymi postępami w nauce. W takim wypadku byłoby dobrze poddać uczniów badaniom testowym, aby określić ich iloraz inteligencji lub poziom specjalnych zdolności. Potrzeba tego rodzaju badań istnieje także wtedy, kiedy podejmujemy je wobec uczniów mało zdolnych lub leniwych. Dla przyszłych wniosków z badań nie jest przecież obojętne, czy badając uczniów „mało zdolnych' lub „leniwych’, mieliśmy do czynienia z uczniami o zaniżonym ilorazie inteligencji. Może bowiem okazać się, że przypisywany im z gór}’ brak zdolności lub posądzanie ich o lenistwo jest po prostu oczywistym nieporozumieniem.

Z powyższych powodów rzeczą niebagatelną w badaniach pedagogicznych jest dobór badanych osób. W przypadku badania klasy szkolnej są nimi przeważnie uczniowie i nauczyciele. Jednak na ogół nic obejmujemy badaniami wszystkich uczniów i nauczycieli danej szkoły. Wybieramy wśród nich tylko ściśle określone zbiorowości. Mogą to być na przykład uczniow ie klas 1—III lub IV—VI. Ale i taki zakres określonej zbiorowości uczniowskiej jest nie do przyjęcia. Jest po prostu zbyt szeroki. Zupełnie inną sytuację życiową mają uczniowie uczący się w^r szkole miejskiej niż wiejskiej albo uczęszczający do szkoły dobrze zorganizowanej, czy też do szkoły, w której brakuje sprawnej organizacji. Znaczne różnice zauważa się również pomiędzy szkołami położonymi w samym centrum miasta a szkołami na peryferiach irp. W każdym razie badacz powinien dokładnie określić zbiorowość, będącą przedmiotem jego zainteresowań. Taka zbiorowość w języku metodologicznym nazywa się zbiorowością generalną lub - jak była o tym mowa w poprzednim rozdziale populacją (także populacją generalną).

W przeprowadzonych badaniach rzadko uwzględniamy całą populację. Z reguły zadowalamy się zbadaniem tylko jej części, szczególnie w- wypadku bardzo licznych populacji lub trudno dostępnych w badaniach. Część tej populacji - wybrana specjalnie do badań, jak wspomniano o tym już wcześniej, nazywa się populacją próbną albo po prostu próbą. Stanowi ona jednocześnie podstawy dla wyciągania wniosków dotyczących populacji generalnej, której jest integralną częścią.

Właściwy dobór próby (populacji próbnej) nie jest na ogół barwy. Na pierwszy rzut oka wydaje się, że rzetelną reprezentatywność próby zapewnia liczba badanych osób, wchodzących w jej skład. Jest to tylko część prawdy. Dużo ważniejsze jest to, czy osoby zakwalifikowane do danej próby noszą wszystkie cechy charakterystyczne dla populacji generalnej, której mają być rzeczywistymi reprezentantami. Wcale nic tak rzadko zdarza się, że próba nie jest reprezentatywna, a co więcej bywa niekiedy tendencyjnie dobrana. W badaniach pedagogicznych nader częsro zdarza się. że badacz niekoniecznie świadomie dobiera próby „niereprezentatywne” (tendencyjne). Grozi mu więc także niebezpieczeństwo niezamierzonej tendencyjności. Dlatego też w wielu przypadkach badań dobrze jest - o czym mówi sic szerszej w rozdziale VIII dobierać próbę drogą losowania, czyli stwo rzyć warunki zabezpieczające badacza przed wspomnianą tendencyjnością, aby ¹

M Łobocki. H'prviw<l>ertie tto wodofogU bodoA pettogog/cinych, Kraków 2fli»

ISBN: 97S-8J-7587-163-0. •£» by oficyn* Wydawnicza -Impuls" 2009

„każdemu obiektowi populacji zagwarantować to samo prawdopodobieństwo

zaliczenia do próby” (A. Góralski, 1974, s. 125).

Losowy i celowy dobór badanych osób

Dla przypomnienia sygnalizuję również w tym miejscu, że istnieją różne możliwe strategie losowego doboru próby. Przydatny w badaniach pedagogicznych wydaje się np. prosty wybór losowy, polegający na wyciąganiu kartek - odpowiedniki poszczególnych osób wchodzących w sldad całej populacji. Wyciągnięte kartki są równoznaczne ze wskazaniem na osoby mające tworzyć daną próbę. Inną strategią stosowaną w^r badaniach pedagogicznych jest systematyczny wybór losowy, polegający na dobieraniu próby na podstawie spisu uczniów w dzienniku, np. kwalifikujemy do badań nazwiska według ściśle określonej kolejności - co drugie, trzecie, czwarte itp. Celowy w badaniach pedagogicznych może okazać się również m.in. warstwowy wybór losowy, tj. odnosząc)* się do określonych „warstw” większej społeczności. W szkole tymi warstwami są klasy, a w klasach poszczególne zespoły uczniowskie. W każdym razie warstwowy wybór losowy przewiduje pobieranie próbki losow^fcj z każdej z istniejących lub specjalnie wydzielonych „warstw”¹.

W badaniach pedagogicznych, a zwłaszcza tych dotyczących sprawczych zależności - o czym również była mowa wcześniej - celowy dobór próby rna nierzadko przewagę nad losowym doborem. Na przykład sprawdzając skuteczność określonej metody wychowawczej ze względu na płeć, zdolności, poziom uspołecznienia lub pochodzenie społeczne uczniów, warto poddać badaniom takie klasy, w których proporcje w zakresie badanych zmiennych są w miarę wyrównane. Celowy dobór próby pożądany jest na ogół w każdym przypadku badania skuteczności określonych oddziaływań wychowawczych. Celowy wydaje się taki dobór także i wtedy, kiedy nasze badania mogą być przeprowadzone jedynie „na próbie na tyle niewielkiej, iż prawa doboru losowego nie są w stanie zagwarantować dobom do próby osób dosrarccznic reprezentatywnych ze względu na interesujące nas cechy’' ($. Nowak, 1970, s. 309).

Badania pozbawione starannie dokonanego wyboru badanych osób są często badaniami bez większej wartości metodologicznej. Tymczasem w niektórych pracach badawczych nie tylko nie podaje się kryteriów pobierania próby, lecz także pomija się całkowicie dokładniejszy opis terenu badań. Świadczy to wymownie

1 Ranl/.icj szczegółowe dane i> różnych sposobach pobierania prób można /nabyć poza to/ćl/.iałcm VII obecnego opracowania - m.in. u takich autorów, jak: H. M. Blalock (1975, s. 440-462), J. Brzeziński (1996, s. 231-248), CI. A. Tcrguson i Y. Takanc {1997. s. 163-183) oraz S. Nowak 0985. s. 298-303).

5. Dobór badanych osób 1 91

1

90 Rozdział VIII. Eiapy badań rtUACociczNYCH