Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 12 04 261305

M Łobocki. WproMukerde <!o metodologii boJt/ń petlogpgteuiych, Kraków 2fli»

ISBN: 97S-83-7587-163-0.O by Oficyna Wydawnicza JaipuU" 2009

Nacisk w rej metodzie kładzie .się na działania terapeutyczne czy psychoterapeutyczne, ponieważ badacz odwołujący się do niej jest zainteresowany szczególnie losetn osób o zaburzonym rozwoju i nic poddających się zwykłym oddziaływaniom wychowawczym. Stosowanie jej oprócz postawienia diagnozy różnego rodzaju zaburzeń - ma na celu także ukazanie ich przyczyn i .szerszego kontekstu środowiskowego czy kulturowego.

Najczęściej sporządzana za jej pomocą indywidualna charakterystyka dziewczyny czy chłopca koncentruje się na personalnych o nich informacjach, ich historii życia, funkcjonowaniu w rodzinie, szkole i środowisku rówieśniczym, rozwoju umysłowym, społecznym i fizycznym oraz takich cechach osobowości, jak postawy, zainteresowania, poczucie niezależności, wytrwałość i inne (por. A. Janowski, 1985, s. 232-235; A. Strzelecka, 1990, s. 42 i n.).

W przygotowywaniu rakiej charakterystyki, czyli w zastosowaniu metody indywidualnych przypadków, użytecznymi technikami badań są rozmowa i wywiad, analiza treściowa i formalna dokumentów osobistych, analiza wytworów i obserwacja uczestnicząca, a niekiedy nawet testy psychologiczne i techniki projekcyjne, jeśli oczywiście badacz ma wystarczające kompetencje w tym zakresie. Wielce przydatną w przeprowadzaniu metody indywidualnych przypadków jest tzw. teczka biograficzna ucznia, systematycznie uzupełniana danymi dostarczanymi przez uczących go nauczycieli (por. T. Nowacki, 1974).

Różnorodność technik badawczych, jakimi można się posłużyć w odwoływaniu do metody indywidualnych przypadków, świadczy z jednej strony o jej możliwościach dokonywania względnie wielostronnych charakterystyk indywidualnych, a z drugiej o poważnym niebezpieczeństwie spłycenia przeprowadzanych za jej pomocą badań. Polega ono szczególnie na niedostatecznym sprawdzaniu wiarygodności otrzymanego materiału badawczego i wyprowadzaniu z niego zbyt pośpiesznych, a cym samym często zgoła pochopnych uogólnień. Nie jest to jednak niebezpieczeństwo nieuchronne. Zmniejszyć je może na pewno wysoki poziom kompetencji badacza i jego ze wszech miar twórcza (niekonwencjonalna) postawa badawcza, a nade wszystko jego krytyczny stosunek do podejmowanych rego rodzaju badań.

Metoda monograficzna

Metodą badań pedagogicznych — o podobnej wartości poznawczej co metoda indywidualnych przypadków - jest metoda monograficzna, nazywana także badaniem terenowym lub monografia pedagogiczną (por. I. I.cpalczyk, 197-1). Stanowi ona - według T. Pilcha (1995, s. 46) - „metodę badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej, prowadzącą do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych'. Tak więc metoda monogra-

254 Rozdział X. Pk/£Cl/\l> wtTOO i iłchnik badań kłdagocicznych

ficzna - w przcciwłcńsrwic do metody indywidualnych przypadków, zajmującej się charakterystyką pojedynczych osób - dotyczy głównie opisu i analizy funkcjonowania konkretnej instytucji opieki, wychowania i kształcenia oraz takich instytucjonalnych form działalności wychowawczej, jak drużyna harcerska czy spółdzielnia uczniowska. Słowem, przedmiotem badań monograficznych na użytek pedagogiki mogą być wszelkie „struktury sformalizowane związane bezpośrednio lub pośrednio z pełnieniem funkcji opiekuńczej, wychowawczej czy kształcącej (por. A. Kamiński, 1974, s. 73-75), w tym zwłaszcza szkoły, placówki opiekuńczo-wychowawcze i różnego rodzaju instytucje krzewienia kultury, rakic jak muzea i domy kultury.

Badania tego typu mają na celu - obok rozpoznania sposobów' funkcjonowania danej placówki czy jakiejś instytucjonalnej formy działalności wychowawczej - także ukazanie przyczyn ich dotychczasowych osiągnięć lub niepowodzeń wraz ze społeczno-kulturowym ich kontekstem oraz opracowanie „koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych” {B. Turlejska, 1998. s. 79). Cci taki podejmują sic osiągnąć zwłaszcza za pomocą takich technik badawczych, jak obserwacja uczcsrni-c/ąca, ankieta, rozmowa i wywiad oraz analiza treściowa i formalna dokumentów, w tym także osobistych, takich jak autobiografie, dzienniki czy listy.

Stosowana w^r ten sposób metoda monograficzna jest na pewno uciążliwa i czasochłonna. Wymaga wyjątkowo wysokich kompetencji badawczych, jeśli rzeczywiście pragnie się zapewnić badaniom monograficznym względnie wysoki poziom trafności i rzetelności. Niestety, metodzie tej grozi nic mniejsze spłycenie w^r podejściu badawczym niż przy zastosowaniu metody indywidualnych przypadków. Dzieje się tak często z powodu zdarzających się ograniczeń możliwości dotarcia do wszystkich ważniejszych źródeł informacji o funkcjonowaniu danej placówki, zakładu, instytucji czy jakiejś organizacji lub zrzeszenia. Nie zawsze też z dokonanego opisu i analizy wyników badań wysuwa się wystarczająco przekonywujące wnioski.

Z pewnością pomocne w pomniejszeniu niedomagali metody monograficznej może się okazać nawiązanie bliskich kontaktów z większą liczbą informatorów', w^r rym zarówno z przywódcami nieformalnymi, jak i osobami pełniącymi ważne funkcje kierownicze; nieprzechodzenie obojętnie wobec sprzecznych z sobą informacji; przywiązywanie wagi szczególnie do danych pochodzących z obserwacji uczestniczącej; zabieganie o możliwie dokładny zapis otrzymanych informacji i korzystanie z nich w sposób krytyczny (por. D. Katz, 1965, .s. 344-347).

Podsumowując, trzeba stwierdzić, że zarówno metoda monograficzna i metoda indywidualnych przypadków', jak również skale ocen nie różnią się istotnie pod względem wartości poznawczej, zwłaszcza od metody sondażu diagnostycznego. To znaczy: z metodologicznego punktu widzenia wszystkie one są na ogół

7. Inne METODY BADAŃ 255