Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 12 04 260601

M Łobocki. WproMHktrtie <!o metodoSosfi boJt/ń petlogoglcznych, Kruków 2fli»

ISBN: 97S-8J-7J87-163-0. V by Oficyna Wydawnicza JnipuU" 2<IVS>

5. Typy badań pedagogicznych

Omówione w niniejszym rozdziale zmienne i ich wskaźniki znajdują swe zastosowanie w różnych typach badań pedagogicznych. Szczególną rolę do odegrania mają one w badaniach ilościowych. Mniejsze znaczenie przysługuje im w badaniach jakościowych, ale i ruraj mogą się okazać pomocne, zwłaszcza w opracowywaniu otrzymanych wyników'. Niewskazane są natomiast w iazie przygotowywania badań jakościowych i podczas ich przeprowadzania.

Badania ilościowa, o których mowa w rozdziale Tli, a poniekąd także jakościowa, opisane w rozdziale IV, mogą przybrać różną postać. To znaczy, pokrywają się niekiedy z niektórymi innymi typami badań pedagogicznych, wśród których najczęściej wymienia się - zwłaszcza w pedagogice - badania weryfikacyjne i diagnostyczne. Szczególnie badania weryfikacyjne odgrywają ram doniosłą rolę. Za ich pomocą staramy się uchwycić w sposób w- miarę obiektyw ny głównie zależności sprawcze pomiędzy zmiennymi niezależnymi i zależnymi, tj. określonymi oddziaływaniami (przyczynami) i ich następstwami (skutkami). W tego rypu badaniach punktem wyjścia są bądź ro znane bliżej przyczyny (bez znajomości skutków), bądź znane dokładnie skutki (bez znajomości przyczyn). W pierwszym przypadku mamy do czynienia z weryfikacyjnymi badaniami indukcyjnymi, a w drugim z weryfikacyjnymi badaniami redukcyjnymi.

Badania weryfikacyjne typl indukcyjnego

Badania weryfikacyjne typu indukcyjnego polegają na znajdywaniu następstw dla znanych przyczyn, czyli określaniu zmiennych zależnych, będących wynikiem znanych zmiennych niezależnych. W tego rodzaju pedagogicznych badaniach chodzi o rozwiązywanie problemów dotyczących ustalania skuteczności określonych sposobów postępowania pedagogicznego lub wpływu różnych czynników, np. psychologicznych czy społecznych, na usprawnienie procesu nauczania i wychowania. Badania rc - w^r zależności od rego, czy ich przedmiotem jest jakiś zastany stan rzeczy lub wywołany w sposób zamierzony-mogą przybrać postać badań sprawozdawczych lub projektujących (por. H. Muszyński, 1970, s. 264 i n.)

Badania sprawozdawcze mają miejsce wówczas, gdy np. usiłujemy sprawdzić hipotezę na drodze prześledzenia pewnych zależności pomiędzy zjawiskami lub faktami bez jakiejkolwiek ingerencji z naszej strony. Hipoteza ta może dotyczyć - przypuśćmy - ścisłych powiązań między okazywaną przez nauczycieli postawą autokratyczną a agresywnym zachowaniem się uczniów'. Weryfikacja takiej hipotezy za pomocą badań sprawozdawczych odbywa się poprzez obserwację zachowania się nauczycieli o postawne autokratycznej przysługującej im niejako „7. natury” i zachowania się uczniów jako reakcji na wspomnianą postawy. Przy czym nie zawsze musi to być obserwacja bezpośrednia. Często dane o zachow^ra-

5. Typy badań pedagogicznych 1

M Łobocki. Wprwaiktme Jo m&oJolog.ti badań peJogogłcinycfi, Kraków 2009 ISBN: 97S-8J-7J87-163-0. S> by oficyna Wydawcza JaipuU" 2009

niu się nauczycieli i uczniów' gromadzi się w formie różnego rodzaju sondaży pisemnych lub ustnych. W badaniach tego typu szczególnie ważna jest liczba uwzględnionych w nich przypadków i co za tym idzie, ilość zgromadzonego materiału badań.

Badania projektujące przewidują wywoływanie ściśle określanych zjawisk, czyli zmiennych niezależnych, i kontrolę skutków' (zmiennych zależnych), będących wynikiem poprzednich zmiennych. Odbywają się one w ramach eksperymentu będącego w istocie ich synonimem. \X' badaniach tych wywoływanie zjawisk na gruncie pedagogiki odbywa się ze zrozumiałych powodów przeważnie w warunkach naturalnych. Przeprowadzane w ten sposób badania umożliwiają wyciąganie wniosków podporządkowanych potrzebom codziennej praktyki pedagogicznej. Przykładem rakich badań może być również sprawdzanie hipotezy, głoszącej współzależność między postawą autokratyczną nauczycieli i agresywnym zachowaniem się uczniów, którą sygnalizowano w związku z badaniami sprawozdawczymi. W wypadku badań projektujących postawę taką okazują uczniom nawet ci nauczyciele, którzy na ogół bywają skłonni do posrępow^rania demokratycznego. Tak więc w pewnym okresie ci sami nauczyciele pełnią w klasie rolę „demokratów'”, a w innym rolę „autokratów-” i vice ver$a (por. K. Lewin i inni, 1969, s. 196-227). Dzieje się tak w zależności od obmyślanej uprzednio strategii badaw'czej.

Jak się łatwo domyślić, badania projektujące są najczęściej domeną badań ilościowych, podczas gdy badania sprawozdawcze w równej niemal mierze mogą przybrać charakter zarówno badań jakościowych, jak i ilościowych.

Badania weryfikacyjne typu redukcyinego

Badania weryfikacyjne typu redukcyjnego polegają na ustalaniu przyczyn (oddziaływań) dla znanych bliżej skutków (następstw), spowodowanych przez te przyczyny. Innymi słowy, w wypadku badań redukcyjnych znamy zmienne zależne, lecz nie znamy zmiennych niezależnych, króre są przyczyną tych pierwszych. Na przykład w szkole niejednokrotnie obserwuje się klasy o dużym stopniu uspołecznienia i klasy wyraźnie nieuspołecznione. Problem badań typu redukcyjnego może polegać w^r tym wypadku na określaniu różnego rodzaju czynników- powodujących nasilenie postaw prospołecznych lub aspołecznych uczniów. W tym celu dokonuje się szczegółowych obserwacji bądź na drodze bezpośredniej, bądź pośredniej warunków i okoliczności, w jakich wychowywano i obecnie wychow^ruje się uczniów. Uwarunkowań znanych ich zachowań prospołecznych lub aspołecznych można szukać zarówno w samej klasie szkolnej, jak i w szkole oraz środowisku szkolnym i domowym. Tak więc badania redukcyjne są próbą szukania i znajdywania racji, czyli uzasadnienia dla dobrze znanych następstw, w postaci różnych zachowali czy postaw uczniów.

1 56 Rozdział VI. Zmiennł, wskaźniki i iyky badań hłuacocicznych