Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 12 04 260642

M Łobocki. Wprownk«rt)e <!o metodologii boilt/ń jieilogogkznych, Kraków 2fli»

ISBN: 978-83-7587-163-0. i> by Oficyna Wydawnicza JaipuU" 20U9

(zwłaszcza w powiązaniu z innymi .sposobami doboru próby). Użyteczność swą

zawdzięcza ono szczególnie swej prostocie.

Warstwowy dobór próby

Innym i bardziej złożonym - od poprzednich sposobów losowego doboru próby - jest jej warstwowa- dobór. Bywa stosowany zwłaszcza w^r przypadku niejednorodnej i wyraźnie zróżnicowanej populacji. Polega on na wyodrębnieniu w niej względnie rozłącznych i wyczerpujących podgrup, nazywanych warstwami. W ten sposób unika się wspomnianych wcześniej zniekształceń wskutek dobierania próby do badań z populacji nadmiernie zróżnicowanej. Na przykład badając uczniów, nic bez znaczenia jesr świadome dokonywanie ich rozwarstwienia z uwagi m.in. na pleć, wiek, miejsce zamieszkania, pochodzenie społeczne, poziom osiągnięć szkolnych lub sytuację rodzinną. W ten sposób łatwiej jest zapewnić większą reprezentatywność próby i skoncentrować się na osobach szczególnie bliskich zainteresowaniom badacza. Ważna jest tu dobra znajomość populacji, umożliwiająca jej podział na wyraźnie różniące się warstwy. Chodzi o to, by pozwalały one na jednoznaczno identyfikowanie osób należących do określonej warstwy, czyli w miarę jednorodnych właściwości interesujących badacza.

Po wyodrębnieniu poszczególnych warstw (podgrup) określonej populacji pobiera się próbę losową z każdej z nich oddzielnie i niezależnie. Najczęściej dokonuje się tego za pomocą zarysowanego wcześniej losowania systematycznego lub prostego. Niekiedy trudnym do rozstrzygnięcia problemem w badaniach pedagogicznych, związanym z warstwowym doborem próby, może być wielkość prób losowych z poszczególnych warstw. Na ogól zaleca się proporcjonalny dobór warstwowy, to jest taki dobór, zgodnie z którym „wielkość prób losowych z warstw^- jesr proporcjonalna do wielkości samych warstw” (J. Brzeziński, 1996, s. 242). Innymi słowy, proporcjonalny dobór warstwowy jest takim doborem, „w którym każda warstwa jest reprezentowana w próbie przez liczbę elementów proporcjonalną dla liczebności warstwy” (C. Nowaczyk, 1985, s. 134).

W niektórych badaniach uzasadniony jesr także nieproporcjonalny dobór warstwowy, np. w badaniach pedagogicznych dotyczących uczniów wyjątkowo i przeciętnie zdolnych albo niepełnosprawnych fizycznie w porównaniu z rówieśnikami o normalnym rozwoju fizycznym. Nieproporcjonalny dobór jesr wskazany wtedy, kiedy zachowanie odpowiednich proporcji ograniczałoby liczebność próby z jednej lub więcej warstw do zaledwie kilku lub kilkunastu badanych osób. Toteż w^r takim wypadku pobiera się z warstw liczebnie małych na ogół większy procent osób (np. 50%) niż z warstw liczebnie dużych (np. 5%). W innych natomiast sytuacjach, tj. przy wystarczającej liczebności poszczególnych warstw, dokonuje się proporcjonalnego doboru.

Niektórzy opowiadają się za optymalnym doborem, zgodnie z którym „wielkość próby, która ma być wylosowana z każdej warstwy jesr proporcjonalna nic

2. Losowy dobór próby 1 69

tylko do wielkości samych warsrw, ale rakże do wielkości odchylenia standardowego badanej zmiennej w określonej warstwie" 0- Brzeziński, 1996, $. 242). Optymalny dobór z pewnością korzystniejszy - przynajmniej teoretycznie - od proporcjonalnego doboru, nie znajduje większego zastosowania w badaniach pedagogicznych i nic wydaje się, aby zasługiwał na szersze wykorzystanie go w tego rodzaju badaniach.

Grupowy dobór próby

W przypadku badań pedagogicznych losowy dobór próby często nic dotyczy poszczególnych osób, lecz określonych grup czy całych społeczności. Są nimi najczęściej klasy szkolne, szkoły, placówki opiekuńczo-wychowawcze, rodziny lub jeszcze inne instytucje opieki i wychowania, np. zastępy i drużyny harcerskie. Wówczas dokonuje sic grupowego doboru próby, np. kilku zaledwie klas szkolnych spośród wszystkich klas danej szkoły lub jednej spośród wielu szkół w danej miejscowości. Nie bez znaczenia jest tu jednorodność dobieranych grup, np. kas 1—III lub IV-VI albo szkół podstawowych w mieście lub na wsi, rodzin pełnych, rozbitych, zrekonstruowanych, zdezorganizowanych, zdemoralizowanych lub zastępczych irp. Taki dobór zależy od celów badawczych. W każdym razie z jego pomocą wylosowuje się pewną liczbę grup interesujących badacza spośród kilku, kilkunastu lub wielu im podobnych grup albo większych społeczności. Wylosowane grupy poddaje się następnie badaniom z uwzględnieniem na ogół wszysrkich osób wchodzących w ich skład, zwłaszcza zaś. gdy badania re dotyczą mniej licznych grup, jak klasy szkolne, zespoły uczniowskie, grupy wychowawcze lub zastępy harcerskie.

Grupowy dobór próby stosuje się przeważnie tam, gdzie mamy do czynienia z bardzo liczną populacją i zależy nam na wyselekcjonowaniu reprezentatywnej próby z danej populacji (por. H. M. Blalock, 1975, s. 454-459). W stosowaniu grupowego doboru, zwłaszcza podczas badań pedagogicznych, ograniczamy się na ogół jak wspomniano do grupowego losowania jednej lub kilku instytucji spośród szkół lub placówek opiekuńczo-wychowawczych tego samego typu, funkcjonujących w jakimś mieście lub gminie albo spośród klas dostępnych narn szkół czy grup wychowawczych np. domowników, z którymi jesr możliwy bliższy konrakr z racji planowanych przedsięwzięć n a u k owo - ba d a wczyc h. Operatem losowania jest tutaj zazwyczaj specjalnie ponumerowany spis, umożliwiający dokonanie prostego losowania, np. za pomocą tablic liczb losowych.

WlfcLOSTOHMOWY DOBÓR PRÓBY

Pewną odmianą grupowego doboru próby jesr wielostopniowy dobór (zwłaszcza dwustopniowy). Polega on zazwyczaj na wylosowaniu najpierw np. jakiejś jednej szkoły, a następnie klas, które zamierza się poddać badaniom. Jeśli na-

I /() Rozuzial VII. Dobór próby w badaniach hłdacuoilznylh