Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 12 04 260741

M Łobocki. WproMukerde <!o metodologii boJt/ń petlogpgteuiych, Kraków 2009 ISBN: 97S-83-7587-163-0.O by Oficyna Wydawnicza JaipuU" 2009

Poprawność metodologiczna problemów i hipotez

Przede wszystkim nie zawsze w sformułowaniu problemów badawczych i hipotez roboczych wystarczająco uwzględnia się podstawowe kryteria ich poprawności metodologicznej. Są nimi zwłaszcza trzy kryteria, mianowicie: 1) precyzyjność ich ujęcia, 2) usytuowanie na cle dotychczasowych osiągnięć naukowych i 3) ich empiryczna sprawdzałność.

Kryteria te odnoszą się w niemal równym stopniu także do hipotez roboczych, które są w gruncie rzeczy niczym innym, jak uszczegółowieniem problemów badawczych. Aby uniknąć zarzutu źle postawionych problemów i błędnego wysunięcia hipotez, należałoby przeanalizować je w omawianym obecnie etapie badań naukowych pod kipem każdego z wymienionych kryteriów. Warto pamiętać również o kryterium prakcyczncj poprawności problemów, tj. o ich użyteczności w codziennej praktyce pedagogicznej.

Brak precyzji w ujmowaniu problemów i hipotez oraz nieliczenie się przy tym z dotychczasowym dorobkiem wiedzy i ich sprawdzalnością empiryczną często skazują badacza nic tylko na mało płodne badania, lecz niekiedy na zupełnie daremne zbieranie materiałów badań. W takim wypadku jest on podobny do żeglarza, płynącego „na ślepo", pozbawionego celu podróży lub też mapy i busoli. Badacz taki gubi się w .,morzu' faktów i niejako od samego początku skazuje się na nieuchronną porażkę.

Ważnym zabiegiem metodologicznym, związanym szczególnie z wysuwaniem hipotez roboczych, jest określanie tzw. zmiennych. Są one charakterystyczne zwłaszcza dla badań pedagogicznych, dotyczących przeważnie problematyki wychowawczej rozpatrywanej na płaszczyźnie sprawczych zależności. O róż zależności takie, o czym jest mowa szerzej w rozdziale VI, dają się wyjaśnić łatwo za pomocą tzw. zmiennych niezależnych i zmiennych zależnych. Pierwsze z nich określają działania wychowawcze, a drugie cclc wychowania lub - wyrażając się inaczej - skutki wspomnianych działań wychowawczych. Dopóki te zmienne nie zostaną dokładnie określone, wysunięte przez nas hipotezy są niejasne i najczęściej grzeszą przesadną ogólnością. Ale i one nie wystarczają dla możliwie pełnego rozumienia sformułowanych problemów i hipotez. Należy także dobrać odpowiednie wskaźniki dla poszczególnych zmiennych, tj. określić ich konkretne właściwości. O wskaźnikach tych mówi się także w rozdziale VI.

Tak starannie sprecyzowane problemy badawcze i hipotezy robocze wymagają z kolei konfrontacji z dotychczasowym dorobkiem wiedzy i własnym doświadczeniem badacza, a przede wszystkim z wynikami poprzednio przeprowadzonych badań empirycznych na ich temat lub wiążących się z nimi pośrednio. Chodzi tu zwłaszcza o sprawdzenie stopnia prawdopodobieństwa, z jakim ewentualnie zostaną potwierdzone w planowanych badaniach hipotezy robocze wysunięte przez badacza. Jest to pierwsza świadoma próba ich weryfikacji, lecz wyłącznic na drodze rozumowych dociekań. W. P. Zaczyński nazywa ją weryfikacją wewnętrzną,

1 84 Rozdział VIII. Eiapy bauań hłoagocicznych

M Łobocki. Wprwaiktnie Jo m&oJolog.ti bodoA petlogogłeinycfi, Kraków 2009 ISBN: 97S-8J-7J87-163-0. O by oficyna Wydawnicza JaipuU" 2009

to znaczy etapem szukania „zgodności przewidywanych skutków następstw z już znanymi taktami'’ (W. P. Zaczyński, 1995. s. 34 i n.). Stanowi ona szczególnie ważne ogniwo w badaniach naukowych, ponieważ pozwala upewnić się co do realności sformułowanych problemów i hipotez. Rzecz jasna „sugestywność i logiczna poprawność przewidywań nic jest wystarczający m dowodem na prawdziwość przyjętego założenia’' (W. P. Zaczyński, 1995, s. 35). Ostatecznym dowodem prawdziwości hipotezy roboczej są dla badacza jego własne badania. Wewnętrzna weryfikacja pozwoli mu na ich lepsze zorganizowanie, a przede wszystkim na uniknięcie błędów i przeoczeń swych poprzedników w^; zakresie badań nad inre-resującymi go problemami. Niekiedy w^r rej weryfikacji znajdzie dowody, które przekonają go. żc podejmowane przez niego problemy przerastają możliwości ich rozw iązania, lub żc zostały już rozwiązane w zadow-alający sposób. Dzięki temu zapobiega się marnotrawieniu czasu, energii i wydatków finansowych, co nie jest także bez znaczenia dla ogólnej efektywności pracy badacza.

Ponadto formułowanie problemów badawczych i wysuwanie hipotez roboczych niejednokrotnie zakłada potrzebę stworzenia własnej teorii celem ich lepszego rozumienia lub powołania się przynajmniej na jednoznaczną dotychczas teorię, wyjaśniającą podobne do ramtych problemy i hipotezy. Praktycznie rzecz biorąc, oznacza to konieczność gruntownego zapoznania się z literaturą naukową na temat sformułowanych i postawionych hipotez, łącznic z poszukiwaniem dla nich wsparcia teoretycznego. Niektórzy uw^rażają tworzenie lub dobieranie teorii wyjaśniającej cclow^rość hipotez za jeden z ważnych etapów procesu badawczego (por. R. Schnell i inni, 1993, s. 120 i n.).

iNNh ASPtKTY HOKM ULOWA NIA PKOBLtMÓW I HI POI tZ

Jak widzimy, etap formułowiinia problemów' i hipotez może obejmować kilka ważnych ogniw. Najważniejsze jest samo ich sformułowanie, poczynając od problemów badawczych, a kończąc na hipotezach roboczych, co ma miejsce zwłaszcza w przypadku badań nad problematyką związaną z zależnościami sprawczymi. Istotnymi ogniwami dotyczącymi etapu formułowania problemów' i wysuwania hipotez są: wyłonienie i określanie zmiennych oraz tzw. weryfikacja wewnętrzna łącznie z podbudową teoretyczną problemów i hipotez interesujących badacza. Określenie zmiennych i weryfikacja wewmętrzna uchodzą w badaniach pedagogicznych za niezbędne szczególnie wtedy, kiedy możliwe są w nich hipotezy robocze, ale nie tylko. Ogniwa te - jak już wspomniano - występują w niektórych podręcznikach jako oddzielne etapy badań. Zapomina się przy tym, że wszystkie one podporządkowane są jednemu celowi, mianowicie sformułowaniu problemów i hipotez. Wszystkie mają swój bezpośredni lub pośredni udział w ich ostatecznym sformułowaniu. Haki ten upoważnia - zdaje się - dostatecznie do wyłaniania i określania zmiennych oraz dokonywania weryfikacji wewnętrznej i poszukiwania uzasadnień teoretycznych łącznie z formułowaniem problemów i hipotez badawczych.

3. Formułowanie problemów i hipotez 1 85