IMGg82 (4)

1. TEORETYCZNE PODSTAWY WSPIERANIA ROZWOJU DZIECI W PROCESIE WCZESNEJ EDUKACJI 93

Rola i kompetencje współczesnego nauczyciela

W obecnym procesie edukacji dzieci i młodzieży główną rolę w przekazywaniu wartości, ideałów, wzorców oraz wiedzy pełnią nauczyciele. Jako „rodziców szkolnych” czyni się ich odpowiedzialnych nie tylko za wykształcenie, ale i za wychowanie młodego pokolenia (Denek 2000).

Literatura fachowa szeroko opisuje nowe role wyznaczane współczesnym nauczycielom (Dziewula 1997; Witkowski 1997). Wśród nich można wyodrębnić najczęściej wskazywane, a są to: rola nauczyciela naukowca i badacza podążającego za przemianami społeczno-politycznymi oraz edukacyjnymi, nieustannie podnoszącego swój poziom wiedzy i umiejętności; profesjonalisty i eksperta w swoim zawodzie (Sawiński 1997; Klimaszewska 1998); rola nieustannego twórcy (Jung-Miklaszewska 1997; Barański 1998); inicjatora i projektanta innowacji pedagogicznych; kontrolera własnej pracy, samodoskonalenia i samoświadomości (Olbrycht 2002).

Kluczem do skutecznego wypełniania stawianych nauczycielom zadań jest ich ustawiczne doskonalenie się. Wyróżnia się następujące funkcje nauczycielskiego kształcenia ustawicznego: funkcja adaptacji - wprowadzania kandydata do zawodu; funkcja recyklizacji - pogłębiania dotychczasowego wykształcenia przez zapoznanie się z nowym dorobkiem naukowym; funkcja specjalizacji - umożliwiania nauczycielom przygotowania się do wypełniania funkcji kierowniczych oraz zdobycia innych uprawnień; funkcja innowacji - przygotowania nauczycieli do stopniowego wprowadzania zmian w pracy dydaktyczno-wychowawczej (Ko-tasek 1979).

W kontekście dynamiki procesów edukacyjnych wymiarem profesjonalnych kompetencji nauczyciela jest w pierwszym rzędzie kategoria zmiany, oznaczająca otwartość nauczyciela na podmiotowość i twórczy rozwój ucznia, na nowości i innowacje, radzenie sobie ze stresem towarzyszącym pełnieniu roli zawodowej, a także otwarte podejście do napięć i konfliktów w grupie szkolnej oraz gotowość ich rozstrzygania. Otwartość na zmianę oznacza spolegliwość i rozsądną tolerancję, rozumienie mobilności współczesnego świata i swego miejsca w tym świecie.

W zawodzie nauczyciela możemy wyróżnić tzw. kompetencje kluczowe, które stanowią rdzeń nauczycielskich czynności dydaktyczno-wychowawczych. Można do nich zaliczyć kompetencje komunikacyjno-interpretacyjne oraz społeczne, związane z umiejętnościami wychowawczymi.

Z organizowaniem procesów dydaktyczno-wychowawczych wiążą się umiejętności diagnozowania i oceny stanów rzeczy, podejmowania decyzji i realizacji działań oraz prognozowania dalszych czynności. Nauczyciel winien więc posiadać rozmaite kompetencje pragmatyczne, umożliwiające mu skuteczne działanie edukacyjne. Składają się na nie: umiejętności planowania procesów edukacyjnych, formułowania celów z uwzględnieniem wyników końcowych, poznawanie ucz-