IMGg69 (3)

1. TEORETYCZNE PODSTAWY WSPIERANIA ROZWOJU DZIECI W PROCESIE WCZESNEJ EDUKACJI 67

Po drugie, analiza podmiotowości na gruncie pedagogiki dotyczy kwestii natury terminologicznej (Górniewicz 2001). Już w samym poszukiwaniu relacji między podmiotowością a edukacja, daje się zauważyć daleko idąca różnorodność terminów, jakimi posługują się pedagodzy. Można wśród nich wymienić: „podmiotowy paradygmat edukacji”, „podmiotowość w wychowaniu”, „podmiotowość w edukacji”, „wychowanie podmiotowe”, „podmiotowość - postulat dla wychowania”, „podmiotowe traktowanie ucznia”, „dziecko jako podmiotowe centrum edukacji” itp. Różnorodność przywoływanych terminów ma związek z przyjmowaniem przez pedagogów różnych koncepcji filozoficznych bądź/i psychologicznych, które powodują odmienne rozumienie sytuacji edukacyjnych, ich istoty i relacji podmiotowych.

Trudności pedagogów w definiowaniu podmiotowości nie są czymś nadzwyczajnym, jeśli zauważymy, że na gruncie wielu dyscyplin naukowych kategoria ta ujmowana jest w wieloraki sposób. Sama natura podmiotowości sprawia, że jest ono pojęciem polisemicznym. Jest to jednocześnie kategoria czuła na konteksty cywilizacyjne i kulturowe. Wystarczy prześledzić sposoby i zakresy ujęcia podmiotowości w różnych koncepcjach filozoficznych, aby przekonać się o jej zmienności, a jednocześnie o gąszczu problemów, które mogą zniechęcić każdego śmiałka próbującego wyjaśnić zakres znaczeniowy podmiotowości. Przykładem może być monumentalne dzieło Ch. Taylora Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej (2001), w którym autor próbuje przedstawić różne źródła samowie-dzy człowieka, często konfliktowe i dychotomiczne, nie dające się prosto ułożyć w spójny obraz.

Należy podkreślić, iż podmiotowość należy do tych specyficznych kategorii, które nie tylko kumulują wiedzę o człowieku, ale też służą do konstrukcji nowej rzeczywistości. Kategoria podmiotowej jednostki i jej podmiotowego „bycia-w--świecie” jest kluczem do zrozumienia zachodzących przemian w świecie, zrozumienia rozwoju człowieka i jego relacji ze światem oraz kreowania nowego ładu społecznego. Jest to kategoria powstała w procesie historycznego rozwoju myśli społecznej, w procesie ciągłego poszukiwania wiedzy człowieka o sobie samym i możliwości własnego rozwoju. Wydawało by się, że z tego względu kategoria podmiotowości człowieka powinna mieć jasno zakreślony zasięg. Jednak tak nie jest. J. Rutkowiak (1995, s. 265) określa podmiotowość kategorią „pulsującą”, a więc taką, dla istnienia której „znacząca jest dynamika, zmiana jakości i objętości, rytmu, nieregularności, kurczenia się i rozkurczania jako źródło życiodajnego napięcia oraz braku ostrych granic znaczeniowych”. Na gruncie pedagogiki przyjmuje się rozumienie podmiotowości w perspektywie oświeceniowej, personali-stycznej, a nawet przywołuje się postmodernistyczną wizję „śmierci” podmiotu, co przy błędnym odczytaniu tej metafory może rodzić niepokojące konsekwencje w praktycznym ujęciu procesów wychowawczych. Należy wyraźnie stwierdzić, iż myśl współczesna raczej dokonuje aktu reinterpretacji kategorii podmiotu niż jego