ZT127 (2)

252 CZĘŚĆ 3. ZARZĄDZANIE TURYSTYKĄ A ŚRODOWISKO

więcej, od kiedy w latach 80. i 90. minionego wieku zaczęły się pojawiać coraz silniejsze naciski polityczne na zwiększanie przychodów osiąganych przez parki narodowe - zgodnie z zasadą „kto korzysta, ten płaci” - dużym problemem stała się konieczność przyciągania turystów chętnych do wydawania pieniędzy w takich miejscach. Zagadnienie to opisują na przykładzie Kanady Van Sickle i Eagles (1998) oraz Eagles (2001, 2002). Do trzech wymienionych wcześniej kwestii należałoby zatem dodać czwartą: zachowanie ekonomicznej równowagi podmiotu administrującego bez naruszania równowagi środowiska.

W efekcie, w celu zwiększenia zainteresowania turystów dyrekcje wielu parków zaczęły wprowadzać nowe usługi i udogodnienia umożliwiające lepsze poznanie danego miejsca. Oprowadzanie wycieczek stało się jednym z podstawowych zadań strażników parkowych. Niektóre z tych atrakcji, takie jak nocne słuchanie wycia wilków w Parku Narodowym Kanady im. Księcia Alberta w Saskatchewan, mają już swoją tradycję, inne są stosunkowo nowe. Za przykład może posłużyć park Tindinbilla położony na obszarze Australijskiego Terytorium Stołecznego, który od połowy lat 90. ubiegłego wieku stale proponuje gościom jakieś nowe usługi. Między innymi powstało tam centrum edukacyjne, poszerzono ofertę wycieczek z przewodnikiem i zaproszono Aborygenów do opowiadania plemiennych legend. Działania tego typu mają wydźwięk nie tylko komercyjny, lecz także etyczny, dzięki czemu historia danego miejsca zaczyna odgrywać istotną rolę w działalności marketingowej i procesach planowania.

Z marketingowego punktu widzenia obszar turystyczny jest produktem w tym sensie, że składa się z konkretnych elementów materialnych, ale opowiadanie historii należy już do sfery emocji. Dla odwiedzających, którzy pragną bliższego kontaktu z miejscem, usługi tego typu nie ograniczają się do funkcji poznawczych - ci ludzie chcą się czegoś dowiedzieć, a przyswajanie informacji wiąże się z ich analizą, która często wzbudza emocje. W efekcie zarządzanie takim obszarem to cykliczny proces poszukiwania równowagi między jego atrybutami a możliwościami zaspokojenia potrzeb poznawczych i emocjonalnych turystów oraz jego wizerunkiem w mediach publicznych i literaturze marketingowej. Brak zgodności między tymi trzema aspektami może prowadzić do wzrostu niezadowolenia odwiedzających i spadku przychodów, a tym samym ograniczenia nakładów na ochronę przyrody i dziedzictwa kulturowego. W konsekwencji miejsce zatraca swój potencjał, atrakcyjność i zaplecze organizacyjne.

W obawie przed takim rozwojem sytuacji jako metodę ochrony środowiska lub zabytków stosuje się czasami tzw. antymarketing. Za przykład może posłużyć miejscowość Steel Rigg przy murze Hadriana w Wielkiej Brytanii. Sprawujący nadzór nad murem Christopher Young przyznał, że English Heritage stara się „jak najlepiej wyeksponować wizualne, kulturowe i edukacyjne walory tego zabytku wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury” i dużo robi, aby ułatwiać jego zwiedzanie, ale odcinek między Steel Rigg a Housesteads „od ponad dwudziestu lat jest źródłem ciągłych problemów” (Young, s. 8). Young miał przede wszystkim na myśli postępującą erozję oraz groźbę konfliktów między zwiedzającymi a właścicielami gruntów. Podkreślił również potrzebę opracowania programów działania, które uwzględniałyby wymóg utrzymania natężenia ruchu turystycznego i zakresu wprowadzanych zmian w rozsądnych granicach. W rezultacie na mapach English Hcritage przestano zaznaczać parking w Steel Rigg, co przyczyniło się do zmniejszenia liczby zwiedzających mniej więcej o jedną trzecią.

W dalszej części tego rozdziału poznamy podstawowe metody służące zwiększaniu poziomu zadowolenia turystów bez szkody dla środowiska naturalnego. Lista ta nie jest wyczerpująca - ma jedynie przybliżyć różne rozwiązania, które pomagają pogodzić ze sobą wymogi zadowolenia zwiedzających oraz ochrony i poprawy stanu środowiska w ramach możliwości organizacyjnych administratora. Warto zaznaczyć, że ten ostatni element często pomija się w literaturze poświęconej turystyce i zarządzaniu ochroną środowiska, wychodząc z założenia, iż w wypadku instytucji budżetowych finansowanie na ogół nie stanowi problemu. Van Sickle i Eagles (1998) pokazali jednak, że czasem jest inaczej. Należy również podkreślić, że zdolność instytucji do realizacji zadań statutowych nie jest wyłącznie kwestią funduszy. Wymaga bowiem również utrzymania odpowiedniej liczby wykwalifikowanych pracowników, w tym np. strażników. W wypadku parków narodowych strażnicy odgrywają istotną rolę, gdyż ich liczne obowiązki obejmują bezpośrednią opiekę nad środowiskiem naturalnym i obiektami wzniesionymi przez człowieka, udzielanie wyjaśnień turystom, egzekwowanie przepisów, prowadzenie punktów informacyjnych i centrów edukacyjnych. Zdolności operacyjne organu administrującego zależą zatem od zasobów nie tylko finansowych, lecz także ludzkich, a ściślej od morale, lojalności i kwalifikacji personelu.

Rozwiązania techniczne

Materiały promocyjne

Materiały promocyjne, takie jak foldery, mapy i ulotki, odgrywają istotną rolę w kszałtowaniu oczekiwań zwiedzających. Informacje można podać w suchej formie, na zwykłej kartce papieru, jako tekst pisany w trzeciej osobie i skupiający się przede wszystkim na faktach dotyczących historii oraz kultury danego miejsca. Do przedstawienia tych samych treści można jednak wykorzystać wydrukowany na błyszczącym papierze, bogato ilustrowany folder zaprojektowany pod kątem potrzeb i zainteresowań zwiedzających. Wystarczy porównać ze sobą dwa następujące teksty. „Housteads pełniło ważną funkcję w murze Hadriana, bo stąd można było kontrolować bardzo rozległy obszar pogranicza”. „Zobacz na własne oczy graniczną placówkę imperium rzymskiego. Stań w miejscu, z którego rzymscy legioniści obserwowali równiny północnej Anglii...”. Pierwszy z nich jest bezosobowy, drugi