Opacki 4

I « I- \ l 1 V \ K I

nym znaczeniem r stocz nie zaskakuj o, nie dziwi, nasuwa tylko wrażenie jednostajności i ubożyzny językowej. Sprawa poczyna nabierać posmaku niezwykłości dopiero wtedy, gdy te nici upodobnień zaczynają przebiegać po rn i ę d z y szeregami slow nytni, gdy zaczynają łączyć szeregi o różnych znaczeniach. A tak właśnie jest w tym wierszu.

Oto - w początkowym, otwierającym wiersz, porównaniu połączono łańcuch „senności” z łańcuchem „śniegu”: „Senność gęsta jak śnieg i krążąca jak śnieg”. Ale nie Lo porównanie, nie La jednorazowa „figura poetycka” decyduje o złączeniu tych dwóch - jakże różnych znaczeniowo - szeregów słownych. Ich złączenie tkwi o wiele głębiej, jest o wiele mocniejsze, jest dokonane wieloma nićmi konstrukcji językowej tego wiersza Jedną z nich jest wprowadzenie „pośrednich” szeregów słownych, wprowadzenie takich słów, które działają równocześnie na dwóch polach znaczeniowych: „snu” i „śniegu”. Oto poeta napisze: „śnieg pierzyną mi legł”. 'IV⁰¹ razem nie marny do czynienia z jednorazową, rui lute stworzoną metaforą. To me laforo skostniała, funkcjonująca w języku potocznym - jakże często mówimy „pierzyna śniegu”. Działa tu już pewne prawo skojarzeń społecznych, które poeta wyzyskuje: dzięki temu pra w u wyraz „pierzyna” istnieje w polu znaczeniowym wyrazu „śnieg”. Ale też istnieje w zakresie pola znaczeniowego wyrazu „sen”, na jeszcze mocniejszych prawach społecznych skojarzeń.

Następuje w wierszu dalsza seria wyrazów: „białej", „puszystym". Oba te wyrazy wchodzą w pola znaczeniowe zarówno „śniegu", jak i - z.a pośrednictwem „pierzyny” - „snu”. Oba szeregi słowne znajdują połączenie nie na zasadzie skojarzeń w figurze poetyckiej, ale na o wiele silniejszej i głębszej, bo w systemie językowym tkwiącej, zasadzie społecznych skojarzeń słownych. Skojarzeń w systemie języka. Poczynają się mieszać, zlewać, utożsamiać. Gdy w takim kontekście słownych połączeń poeta użyje formuły „w białej drzemce" - nie będzie ona zaskakiwała ani dziwiła. W sposób oczywisty zespoli w sobie, stopi w jedność oba znaczenia: „białej", bo śnieżnej, i „bia-łej", no bo puszystej, „pierzynnej".

Ale w formule tej ujawnia się równocześnie drugie prawo językowego łączenia szeregów słownych - a w ślad z.a tym, szeregów pojęciowych. Oto na terenie tak spreparowanego two-

r

j n M N 1 I A ! >1    / * #J V lf K l

mywa językowego wici sza poczynają działać r o w n o c z o s n i c dwa prawu językowych skojarzeń: prawo skojarzeń „systemowych” i piawo skojarzeń „linearnych”, składniowych. Każdy wyraz zaczyna wchodzić w potoczenia z innymi wyrazami logo utworu na dwóch zasadach. Pierwszą tworzy fakt, żo cały szereg rozrzuconych wyrazów łączy się podobieństwom znaczeń i podobieństwem żródłosłowów. Tak kojarzą się ze sobą „śnieg" i „śnieżyca”, „senność” i „drzemka”, „śnieg” i „biały”, „puszysty”, „przyprószony”. Kojarzą i łączą się ze sobą Lc wyrazy, choć są w wierszu rozrzucone, choć są w różnych strofach i zdaniach. Łączy je skojarzenie systemowe w języku: wspólny obszar znaczeniowy.

Ale oto wchodzi do wiersza druga zasada: skojarzeń linearnych, składniowych. W każdym zdaniu określone wyrazy są ze sobą zespolone: przymiotnik z rzeczownikiem jako przydawka, orzeczenie z dopełnieniem. I nagle powstaje sieć połączeń wielorakich. Następuje formuła „w białej drzemce". Na zasadzie skojarzeń składniowych „bioł" jest atrybutem „drzemki”. Ale ró w n oezes n ie działa w wierszu prawo skojarzeń systerno wych, w mysi którego „biel” jest atrybutem „śniegu”. Powtórnie oba szeregi słowne i pojęciowe się spotykają, łączą, zlewają, zatracają różnice. Wypiszmy kilka takich formuł „przyprószony spacer”, „senność gęsta” (jak śnieg), „senność zasypuje”, „płat kann sennemi”, „w puszystym spacerze”. .Jest linearna formuła „senność dnia” a na zasadzie skojarzeń systemowych wchodzi tu łańcuch „dzień, godzina, epoka. wiek. zeszły tydzień”; czas poczyna zanikać we śnie

Wydobądzmy jeszcze jedno narzędzie upodobnień słownych, narzędzie leżące na linii składni - '/■ tym, że działać tu zaczynają skojarzenia dźwiękowe. Oto w niewielkich, odstępach pojawia się seria wyrazów: „senność, sennemi, bez su n sowity“. „bezsens” wchodzi w obszar snu - a wraz z nim dwa dalsze szeregi. Pierwszy: „bezsensowny, bezprzyczynny, bezładny’'. A drugi - to wymieniony już łańcuch „czasu”. Podtrzymuje to i formuła składniowa: „Be7.przyczyniły mój dzień, bezsensowny mój wiek”.

A równocześnie istnieją i inne jeszcze, dźwiękowo kojarzące się szeregi: „zasypuje” i „usypiać” (tym bardziej że to „stsnnose zasypuje"), „pośniożno, podzwonne, spóźnione”, gdzie ze śniegiem czas się stowarzysza .. Wariantem będzie eksperyment