71410 SNB13638

20 Osoby niepełnosprawne w Polsce _w /„lach dziewięćdziesiątych

tycznych, dotyczących zagadnień szczegółowych, znalazły się takie działy jak: miejsce dla inwalidy, pomoc społeczna, opieka zdrowotną I w których zarysowano główne kierunki przemian, jakie powinny nastąpić. Podkreślano w nich rolę nowego modelu pomocy i wsparcia społecznego j który — w odróżnieniu od poprzedniego systemu — miał się opierać na za-sadzie podmiotowości wspomaganego, a nie wyłącznie oferowania zasiłków, skłaniających do bierności i ubezwłasnowolnienia. Ważnym partnerem państwa miało być tu tworzące się społeczeństwo obywatelskie, oparte na działalności pozarządowych organizacji społecznych i zasady solidaryzmu społecznego. Stwierdzono, że „najpilniejszą sprawą jest zatrudnienie inwalidów, szczególnie istotne w świetle zagrożenia bankructwem wielu spółdzielni inwalidzkich, które nie subsydiowane już przez państwo, jako jedne z pierwszych odpadły ze współzawodnictwa na wolnym rynku”. Wskazano także na konieczność całościowej polityki społecznej w stosunku do osób niepełnosprawnych: „niezbędny jest kompleksowy program usamodzielnienia osób niepełnosprawnych, obejmujący zarówno dorosłych, jak i dzieci. Potrzebne są ośrodki rehabilitacyjne dla dzieci, odpowiednie szkolnictwo i wreszcie miejsca pracy dla inwalidów”. Zadaniem rządu miało być pobudzanie i integrowanie wszystkich działań zmierzających do stworzenia osobom niepełnosprawnym godnych warunków życia w społeczeństwie. Następujące po sobie zmiany rządu (1990, 1991) nie sprzyjały jednak rozwojowi całościowej polityki społecznej w stosunku do osób niepełnosprawnych. Koncentrowano się przede wszystkim na problematyce rent i emerytur oraz gwarancji bezpieczeństwa socjalnego (Kurzynowski 1996).

W kolejnych latach powstało kilkanaście następnych dokumentów rządowych, dotyczących interesujących nas zagadnień: Narodowy Program Zdrowia, Rządowy Program Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych, a także takie ustawy jak: o pomocy społecznej (1990), zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej inwalidów [powołująca do życia Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, oraz urząd Pełnomocnika do Spraw Osób Niepełnosprawnych (1991)], ustawa o ochronie zdrowia psychicznego (1994) i nowa ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (1997), zmieniająca także zasady orzecznictwa o niepełnej sprawności. Istotną zmianą wprowadzoną ostatnią ustawą jest rozdział orzecznictwa dla celów rentowych i pozarentowych (dla celów rehabilitacji, zatrudnienia, uzyskania

świadczeń z pomocy społecznej i rozmaitych ulg), a także próba wprowadzenia większej łączności między lecznictwem szpitalnym i rehabilitacją sanatoryjną, mająca na celu obniżenie wskaźnika ubiegających się o renty (system wczesnej, przedrentowej rehabilitacji) i uzależnienie prawa do renty inwalidzkiej od istniejącej zdolności do zarobkowania, a nie rozmiarów uszczerbku na zdrowiu („uszczerbek na zdrowiu, nawet poważny, pozostający bez wpływu na możliwość wykonywania pracy, nie uzasadnia prawa do renty”). Zmiany w orzecznictwie i system wczesnej rehabilitacji miał być wspierany rehabilitacją zawodową i efektywnym systemem zatrudnienia osób z częściowo, lub całkowicie ograniczoną zdolnością do pracy. Późniejsza reforma administracji państwowej umiejscowiła realizację zadań z zakresu rehabilitacji i zatrudnienia na poziomie powiatów (powiatowe biura pracy, centra pomocy rodzinie), które jednak w większości przypadków nie były odpowiednio przygotowane (kompetencyjnie, finansowo) do podjęcia tych zadań.

Ustawa z 1997 roku otworzyła także nowe możliwości w zakresie rehabilitacji zawodowej i społecznej (specjalistyczne ośrodki szkoleniowo--rehabilitacyjne), finansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, oraz zatrudniania osób niepełnosprawnych. Obok zaakcentowanej już w 1991 roku preferencji dla zatrudnienia na otwartym rynku pracy, a następnie w zakładach pracy chronionej, pojawia się lepsze umocowanie warsztatów terapii zajęciowej, a następnie stwarza się możliwości tworzenia zakładów aktywności zawodowej - nowej, bardziej aktywizującej i nastawionej na rozwój formy rehabilitacji zawodowej i społecznej osób o znacznym stopniu niepełnosprawności. Nowelizacja tej ustawy z 1999 roku wprowadziła zmiany dotyczące zasad przyznawania przedsiębiorstwom statusu zakładów pracy chronionej, a także ograniczyła przywileje podatkowe pracodawców, postrzegane powszechnie jako zbyt liberalne i faworyzujące ich interesy. W badaniu naszym próbujemy przedstawić dane naświetlające realizację tej ustawy w doświadczeniach naszych respondentów.

O ile problem rehabilitacji i aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych przewija się często w aktach prawnych i dokumentach polityki społecznej, o tyle problemy rehabilitacji leczniczej zajmują w nich znacznie mniej miejsca. Jest ona wprawdzie jednym z celów strategicznych Narodowego Programu Zdrowia, nie towarzyszą tym celom jednak żadne istotne rozporządzenia wykonawcze, które doprowadziłyby do szerszej