94288801 djvu

268 ADOLF BECK

własności ośrodków nerwowych najlepiej poznać możemy przez rozpatrywanie przedewszystkiem prostszych czynności ośrodkowych, t. zw. odruchów.

Odruchy.

Jedną z najprostszych czynności układu nerwowego środkowego jest odruch. Odruchem nazywamy reakcyę wywołaną działaniem podniety na powierzchnię czuciową i 16" reakcyę występującą regularnie i nieodzownie bezpośrednio po zadziałaniu podniety. Odruch objawia się bądź jako ruch (skurcze mięśni prążkowanych, lub gładkich), bądź jako zmiana rytmu pewnych istniejących już ruchów (np. zmiany częstości ruchów serca, oddychania), bądź wreszcie jako czynność gruczołów.

Jako reakcya najprostsza na podniety zewnętrzne jest odruch właściwie podstawą wszystkich czynności układu nerwowego środkowego tak dalece, że z pewnego punktu widzenia możnaby całe ujawnianie się czynności systemu nerwowego — a zatem i czynności świadome — sprowadzić do wielkiej liczby skomplikowanych odruchów. Takie dążenie też istnieje u wielu fizyologów, a nie można mu zaprzeczyć słuszności, albowiem zgadza się ono z zasadą o znaczeniu stałej prawidłowości w przyrodzie dla zjawisk biologicznych. Z praktycznych jednak względów zmuszeni jesteśmy oddzielić odruchy od innych czynności układu nerwowego środkowego, a przedewszystkiem od czynności świadomych. Pojęcie też odruchu powstało właśnie i danem jest dla odróżnienia go od zjawisk psychicznych i przejawów dowolnych.

Do studyowania ogólnych cech odruchów nadają się najlepiej takie zwierzęta, u których wszystkie czynności układu nerwowego rozgrywają się jako odruchy, albo też takie, które drogą doświadczalną do tego doprowadzamy. Powstawanie stanów świadomych jest zależne, jak zobaczymy później, od obecności półkul mózgowych. Objawy, któreby nam pozwalały przyjąć istnienie tych stanów, występują tylko u tych zwierząt, które posiadają już wykształcone półkule mózgu, i to tern pewniej i tern wybitniej, im bardziej w stosunku do całego układu nerwowego są półkule mózgu rozwinięte. Z tego powodu dokładne badanie odruchów odbywa się bądź u zwierząt, u których układ nerwowy znajduje się jeszcze na niższym stopniu rozwoju, t. j. które nie posiadają mózgu, bądź też