39

90 Kazimierz Ajdukicwicz - Zagadnieniu i kierunki JilozuJii

stanowiskiem subiektywnego i obiektywnego idealizmu. Dopiero następcy Kanta, a przede wszystkim tzw. wielka trójca idealistów niemieckich XIX wieku, Ficlite, Schelling i I-Iegel, stanęli zdecydowanie na stanowisku obiektywnego idealizmu, które przedstawia ją w formie niesłychanie mętnej i pełnej hipostaz. Idealizm obiektywny reprezentują też w XIX i w początkach XX wieku tzw. marburska i badeńska szkoła ncokanty-stów (Cohen, Natorp; Windelband, Rickert), których wywody są nieco strawniejsze niż wywody ich poprzedników.

DIALEKTYKA HEGLA

U idealistów obiektywnych, a przede wszystkim u Hegla, podkreśla się myśl następującą: Skoro przyroda jest tylko fenomenem świata ducha obiektywnego, to prawa rządzące przyrodą są tylko odbiciem praw rządzących w świecie ducha obiektywnego. Ale w świecie ducha obiektywnego, a zatem w świecie tworów logicznych, rządzą prawa logiki. W prawach przyrody muszą się więc odzwierciedlać prawa logiki.

Hegel nazwał prawa logiki, rządzącej w świecie tworów logicznych, prawami dialcktyki. Mają to być prawa ustanawiające pewną hierarchię wśród pojęć (idealnych), poczynając od najogólniejszego z nich - pojęcia bytu. Zasada tej hierarchii jest taka, że odnośne pojęcia układają się w pary pojęć sprzecznych (np. byt, niebyt), które Hegel nazywa tezą i antytezą, po każdej zaś takiej parze w tej hierarchii następuje jakieś pojęcie trzecie, które Hegel nazywa ich syntezą, a które zawiera w swej treści pewne elementy, zaczerpnięte z treści zarówno tezy, jak też i antytezy. Taką na przykład syntezą pojęcia bytu i niebytu ma być - według Hegla - pojęcie stawania się, jako że to, co się dopiero staje, zarazem i jest już, i jeszcze jakoby nie jest. Ta dialektyczna hierarchia pojęć idealnych ma, według Hegla, posiadać swoje odbicie w chronologicznym porządku, w jakim po sobie następują twory przyrody. W przyrodzie każdemu stanowi rzeczy ma - według Hegla - towarzyszyć jakaś jego antyteza. Owa teza i antyteza, zmagając się ze sobą, dają początek jakiemuś stanowi nowemu, będącemu pewną syntezą zmagających się przeciwieństw. Tak to - według Hegla - prawa dialektyki rządzić mają biegiem przyrody. Nie uważa jednak Hegel owych praw dialektycznych, rządzących biegiem przyrody, za coś pierwotnego, co należałoby empirycznie tylko stwierdzić i tym się zadowolić, przeciwnie, uważa on dialektykę przyrody za konsekwencję tego, iż przyroda jest tylko odwzorowaniem świata ducha, w którym panuje porządek dialektyczny i który dlatego musi się też odwzorowywać w przyrodzie.

DIALEICTYKA HEGLA 1 DIALEKTYKA MARKSA

Dialektyka Hegla ma zawierać najogólniejsze prawa rządzące rozwojem, wszelką zmianą zachodzącą w przyrodzie. Do praw tych dochodzi Hegel na drodze czysto rozumowej spekulacji, nic apelując wcale do doświadczenia, a wiąc a priori. Jedną z przesłanek, na których się Hegel przy tym opiera, jest jego idealizm. Jednakże wnioski wyprowadzone z pewnych przesłanek mogą być prawdziwe, mimo że przesłanki, z których te wnioski zostały wyprowadzone, są fałszem. Można wiąc odrzucać cały idealizm Hegla, a mimo to przyjmować, że przyrodą rządzą prawa diałeklyki.

W taki właśnie sposób postąpił Karol Marks, który znał dobrze nauką Hegla. Marks twierdził zgodnie z I leglcm, że procesy rozwojowe i wszelka zmiana odbywają sią w przyrodzie według praw dialektyki, równocześnie jednak odrzucał całą aprioryczną podbudową, na której Hegel oparł swoją dialektyką. Odrzucając aprioryczną argumentacją Hegla, przyjmuje Marks prawa dialektyki z tego powodu, iż - jego zdaniem - za tymi prawami opowiada sią doświadczenie. Marks był materialistą, tzn. uważał przyrodą ciąlesną za najprawdziwszą z prawdziwych rzeczywistości, odmawiał zaś istnienia zarówno duszom, jak i duchowi obiektywnemu, a wiąc temu, co według idealistów (subiektywnych czy też obiektywnych) miało stanowić prawdziwą rzeczywistość. Był też Marks skrajnym empirykiem, tzn. nie uznawał innego sposobu uzasadniania twierdzeń jak tylko przez doświadczenie. Odrzucając wiąc zarówno aprioryczną metodą uzasadniania praw dialektyki przez Hegla, jak też idealistyczny fundament, na którym je Hegel oparł, znajdując natomiast - jak sądził - dla praw dialektyki uzasadnienie empiryczne, wiążąc je z materializmem, postawił Marks - według swych własnych słów - dialektyką z głowy na nogi. Złączywszy w ten sposób dialektyką z materializmem stał sią Marks głównym twórcą kierunku filozoficznego zwanego materializmem dialektycznym, o którym bądzic mowa w następnym rozdziale.

c) Metafizyczny realizm

REALIZM NAIWNY I KRYTYCZNY

Stanowisko przeciwne metafizycznemu idealizmowi nazywa sią realizmem metafizycznym. Jego naczelną tezą jest twierdzenie, że ciała istnieją w dosłownym sensie. Realizm jest naturalnym poglądem, który wyznaje każdy człowiek przed wszelką refleksją epi-stemologiczną. Ten przyrodzony, nic tknięty żadnymi rozważaniami nad poznaniem realizm nosi nazwę realizmu naiwnego.