4 (1999)

VI Kształtowanie się najważniejszych narodowych modeli administracji

Silna pozycja premiera jest jednym z charakterystycznych rysów aupu l\l u po modelu politycznego. Rysem takim jest również rozróżnienie i ro/d/hd»I «u 11 pojęć: rządu (Government) i gabinetu (Cabinet), pogłębiający się z hu j-1< ni< .1 ,u Współcześnie rząd składa się z ponad stu ministrów, którzy mus/ą In* > Inn kami jednej z dwóch izb parlamentu. Około dwudziestu z nich slanow u ministrowie gabinetowi zasiadający w gabinecie. W rządach dzialąjącyi li p" l‘>-h i. najmniejsza liczba ministrów gabinetowych wyniosła 16 (jednak/i tylko 1,1/ w iządzie Winstona Churchilla po 1951 r.), a największa - 25, pizy 1 :vm ęabme I y lahurzystów są na ogół liczniejsze niż konserwatywne (przykładowo, pn iwvz,y gabinet Tony’ego Blaira liczył w 1997 r. 22 ministrów).

Ministrami gabinetowymi są przede wszystkim szefowie na|wu/uie g,/yeh re .< 11 Iow, jak Lord Kanclerz (odpowiednik ministra Sprawiedliwości w inuyi li pań •.lwach obecnie występuje pod podwójną nazwą, wskazującą na rozszerzony zakres odpowiedzialności: Sekretarz Stanu do Spraw Konstytucyjnych 1 Lord I aiiclcrz), Lord Kanclerz Exchequeru (odpowiednik ministra linansów, w Will w. drugi po premierze członek Kolegium Skarbu), a od |977 1 także jego zastępca odpowiedzialny za wydatki publiczne, mianowicie (downy Sekretarz 'd .iibu, oraz sekretarze stanu czyli szefowie określonych ważnych resortów. Minisliami gabinetowymi są jednak też - tradycyjnie pewni ministrowie bez r I 1 wykonujący ważne funkcje polityczne, jak Lord Przewodniczący Rady Pry-•aatnc| oraz Strażnik Tajnej Pieczęci. Od pewnego czasu występuje instytucja uimislia stanu - członka gabinetu zasiadającego w nim obok odpowiedniego mini-,n.i (dotyczy to szczególnie resortu spraw zagranicznych).

Skład gabinetu nie jest jednak stały-poza grupą ministrów, którzy tradycyjnie . Iiml/ą w skład gabinetu (są to Lord Kanclerz, Kanclerz Exchequeru i sekretarze •.łanu), są i tacy, których urzędy są w gabinecie reprezentowane nie zawsze, rzadko luli więi z sporadycznie, co nie przeszkadza im być szefami resortów. Niegabineto-■ 1 dowie resortów są w rezultacie swoistym odpowiednikiem naszych kierowni-I. iw 111 ędów centralnych, przy jednak całkowicie politycznym statusie wszystkich iniiir.iinu brytyjskich, podczas gdy status kierowników naszych urzędów central-n ■ h i >m v Iii jc między politycznością a profesjonalną stabilnością.

Ministrowie resortowi (gabinetowi albo niegabinetowi) mają różny teryto-1 i iln al irs działania. Jedni, jak sekretarz stanu ds. obrony, są właściwi dla całe-1 • n nic. .nu /jednoczonego Królestwa. Inni, jak minister ds. pracy i świadczeń un |.i111 s 1 li. obejmują swoich zakresem działania Anglię, Walię i Szkocję. Są u 1 ie ministrowie właściwi tylko dla Anglii i Walii, jak minister ds. edukacji. IW,o,siali (/Jonkowie rządu to przede wszystkim tzw. ministrowie młodsi 1 iimioi minishis). / reguły noszą oni tytuł parlamentarnych podsekretarzy ,turni i,ilbo sekretarzy parlamentarnych tam, gilzie występują u boku ministrów no mn|i|t h tytułu sekretarzy sianu) 1 każdy z nich zastępuje właściwego ministra il o i> |u .iw politycznych, na ogól będąi członkiem inue| izby parlamentu 111. uiiiu.li 1    ( Mml pai lumenlai nycli pod.se ki et m zy sianu, I 11 u . v /mi<uiu|ą u.

11 i olśni 1 piet n. w\ stępują Ntull seli 1 etm ze {/>ci maneni vn it tai/< a 1, ilu w ulg)

stali podsekretarze stanu - najwyżsi urzędnicy ministerstw, którzy są zawodowymi zastępcami ministrów do spraw administracyjnych, zachowującymi swoje stanowiska po zmianie większości parlamentarnej jako szefowie służby cywilnej w ministerstwie.

W XVIII w. nie było jeszcze ukształtowanej zasady zawodowości aparatu urzędniczego administracji centralnej, choć jej początki zaczęły już występować w praktyce. Zasadę tę - wraz z gwarancjami stabilizacji stosunku służbowego urzędników Korony - wprowadzono na przestrzeni XIX w. wraz z instytucją Civil Sennce, czyli służby cywilnej.

Nastąpiło to przede wszystkim w rezultacie raportu przedstawionego w 1853 r. przez Stafforda H. Northcote’a i Charlesa E. Trevelyana. W raporcie tym stwierdzano m.in.:

„W obecnym stanie rzeczy nie można rządzić bez pomocy sprawne)'.o aparatu stałych urzędników, którzy by byli należycie podporządkowani mim strom, bezpośrednio odpowiadającym przed monarchą oraz przed parkmn n tem, lecz którzy by byli zarazem obdarzeni niezależnością, siłą chaiaklnn zdolnościami i doświadczeniem wystarczającymi do tego, aby radzić, w.po magać i do pewnego stopnia wpływać na tych, którzy stoją ponad nimi |    )'

Raport len, warto to zauważyć, stanowił uogólnienie i rozwinięcie pml.lyl i kształtowanej od 1764 r. przez władze Kompanii Wschodnioindyjskiej, wkul.im > ej .iż do 1858 r. znaczną częścią Indii i wysp Oceanu Indyjskiego. Ryl to jedi n ■ ielu, choć może najbardziej spektakularny, przykład wpływu, jaki na ailimiii ii.u ję publiczną może wywierać administracja prywatna. Wpływ len jesi s/i, e rólnie silny właśnie w krajach anglosaskich.

Zasada stabilizacji stosunku służbowego- uniezależnienie od zmian i..phi "•lint i się do wszystkich sług Korony, tzn. funkcjonariuszy państwowych, / u \ l.|

• ulem minislrów - członków rządu. Ci ostatni bowiem, zgodnie z zasadą solid.u u- | odpowiedzialności rządu, ustępujący wraz ze zmianą większości parłanimi.u "• I nu są sługami cywilnymi w rozumieniu przepisów o służbie cywilnej

W XX w. dokonano wielu reform angielskiej służby cywilnej, przy i wm " d" ięk ą rolę odegrał w tym zakresie raport komisji Lorda bulimia z lb(iM ml u ^1,1 'dowano swoiście kastowy podział Civil Sewicc na odrębne kalcgon. i ¹ l''¹M' !'" syslemem rang, zaczynających się od najniższych stanowisk w uhm " ¹ |i państwowej. Szerzej otwarło dostęp do służby wykwalifikowało m -1"

•i-ii o iii i a I również w pewnym stopniu praktykom z se kloca prywaiiu n .

■ • • ik• olwaieie na zewnąlrz dokonało się w ramach leloim pi/epum i d "u < li pi ' Margarel Tlialeliei od I ^l)8H iokreślanych jako , następni kmki' •/' k |"'legiijących na wyodrębnieniu z minister.Iw podpoiżądłom un\• h

..... U' |l i ądowyi li poWohlliyi li do /.liliiwiłlllill Si isle okieslony li ,pia\\ nb\

h i u |d myt h na usadzić pewnej samodzielności linausnwe| w opnu lu ¹¹    ■ ¹ i a w nimi i ególnego lypu kmilinkly Myl lo pi zr |a\\ .to .ow a ma 4•,

^{1 1} 'luli | /Vi li I mu epi p nowej',o .u ąd arna puhln /nego (Ni w 1’nbllt Mano ii i "ir i ¹¹ I l"i \ i li \\ lelol i o| ul' I", d u ino w .i w dal \ * li pai I nu h I np I i