5 (1786)

Ui Iw tallowumc siV najwacnicjs. ych narodowych modeli administracji

l*o wprowadzeniu w 1945 r. powszechnego dostępu do świadczeń zdrowotnych w 1948 r. stworzony został odrębny system państwowej służby zdrowia (National Health Sernice); personel szpitali publicznych jest zatrudniany w ramach tej służby, a nie służby cywilnej. W 2001 r. członkowie brytyjskiej służby t ywilnej stanowili 2% ogółu zatrudnionych i około 10% zatrudnionych w całym .rklorze publicznym; nie obejmuje to odrębnej północnoirlandzkiej służby cywil-nc| istniejącej od 1921 roku.

lak dalej zauważymy, wiele z owych idei - w różnej zresztą formie i pod lo/uymi nazwami - doczekało się realizacji również na kontynencie. Niektóre z nu h /najdziemy także w ideologii polskich reform ostatniego dziesięciolecia, dotyczących organizacji rządu i administracji centralnej oraz służby cywilnej. Specyfika narodowych rozwiązań w tym zakresie nie może przysłonić faktu, że upływem lat stają się one wzajemnie coraz bliższe, co ułatwia współpracę rządom i władzom administracyjnym.

Jeżeli idzie o administrację terytorialną, była ona w XVIII wieku - i jest dzisiaj oparta w Anglii na pełnym samorządzie terytorialnym (local self-rowernment), który oznacza jednak coś innego niż samorząd terytorialny w uję-• i .u h kontynentalnych (o czym będzie zaraz mowa w ramach omawiania tradycji modelu niemieckiego). Samorząd angielski, traktowany w kategoriach polityczny! h. nie jest lormą udziału obywateli w wykonywaniu zadań administracyjnych

iii władzy centralnej, w wytyczonych przez nią ramach i często we współ-■ l i daniu z równoległym aparatem podległym władzy centralnej. Stanowi on na-I ii i .diii) instytucję polityczną, a nie tylko administracyjną, swoisty odpowiednik uli i pailamentaryzmu na szczeblu lokalnym, działający bez równoległego występów.mu przedstawicieli rządu w terenie.

Zarazem, co może stanowić pewien paradoks, ten przejaw, jak ją się czasem n.i/ywa, nieceniralizacji (w przeciwieństwie do decentralizacji, która zakłada roz-pia unie wcześniej istniejącej władzy centralnej), opiera się na zasadzie ustawo-w i i¹ o okmślania zadań samorządu w sposób enumeratywny, to jest przez wyliczeni' .i mc na zasadzie domniemania jego zadań, jak w większości krajów Europy I • mi yiu iitalnej.

Nu luna zatem w Anglii ogólna klauzula domniemania właściwości samorządu aI lada żc jest on zawsze właściwy w sprawach publicznych o znaczeniu lokal-n\m u /y icgionalnym), jeżeli danego zadania lub kompetencji nie przypisano wyia/mc innemu organowi władzy publicznej^poimTeiuanie właściwości samo-i. idu |'iiimiicj»_to w sprawach lokalnych występuje np. w naszym ustawodawstwie mu u/.|dowymV>d 1990 /., jak również w naszych nowych sformułowaniach kon-t s lile y|iiyi li. które idą jeszcze dalej, wprowadzając zasadę domniemania zadań i kompetencji •.amorządu terytorialnego nie tylko w odniesieniu do spraw publiczny! h o /nut żenili lokalnym czy regionalnym, lecz w ramach całego systemu władz piiMu .■mych (.ul 163 Konstytucji RI* stwierdza, ze „1...| samorząd terytorialny wy konii|e udania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla orgii nów miiyi h władz publicznych”)

Niecentralizacja jako cecha angielskiego samorządu wynika dzisiaj, jal i dawniej, w znacznej mierze z traktowania go bardziej za istotną instytucję spo łeczeństwa obywatelskiego niż za część składową „aparatu państwowego" Skul kiem tego jest pewne zbliżenie położenia samorządu do innych form organizacy l nych życia zbiorowego, w tym i do organizacji pozarządowych (zob. w rozdzia le X), co stanowi istotną różnicę w porównaniu z doktrynami kontynentalnymi

Z drugiej strony, enumeracja zadań samorządu wynika z doktrynalnego zaln żenią, w myśl którego władza i własność przynależy panującemu, a inne insiylu cje mogą z tych atrybutów korzystać jedynie na zasadzie przywileju lub cesji, w praktyce oczywiście bardzo rozległych. Enumeracja zadań samorządu wyślę pil,|' również w systemach skandynawskich (bliskich anglosaskiemu). Także w \iana< li Ameryki Północnej zakres odpowiedzialności miast i innych władz lokalny li |< i ustalany pozytywnie aktami parlamentu, co wynika z kolei z założenia ■« dlu którego władza zwierzchnia należy do Narodu, miasta więc (będące inslyiu* |.um społeczeństwa obywatelskiego) mogą się nią cieszyć jedynie w zakresie w \ in/uu przekazanym.

Nie oznacza to, że dzisiejszy angielski samorząd terytorialny jest pin\i\m przedłużeniem samorządu z wieku Oświecenia. Osiemnastowieczny samotząd podobnie zresztąjak osiemnastowieczny system wyborów do parlamentu byI juz w tamtym czasie archaiczny, kontynuując rozwiązania sprzed kilku wieków l*n/,i niektórymi miastami nie opierał się w ogóle na wyborach. W hrabstwach (nmn lies), na które dzieliła się - i dzieli, choć po dokonaniu w XIX w., a następna w ramach reformy samorządowej 1972 r. oraz zmian lat osiemdziesiątych i d a więćdziesiątych XX w., czasem nawet znacznych zmian w historycznym pod unit \nglia, organami samorządu, jak również sądownictwa w sprawach wykroc/m i w dmbnych sprawach cywilnych, byli, jak poprzednio, sędziowie pokoju l^;niinulna mianował ich monarcha, lecz ich podległość władzy centralnej była miniin.iln.i '.ęd/ią pokoju mógł bowiem zostać wyłącznie bogaty właściciel ziemski /arna lab wdanym hrabstwie. Był on praktycznie nieodwoływalny. Wobec lego ■ I" IiiiI obowiązki honorowo, bez wynagrodzenia, władza centralna nie mogła w " a tai na niego nacisku finansowego.

W miarę postępów myślenia w kategoriach demokratycznych len lyp .ma. i ądu okazywał się coraz bardziej anachroniczny. Równolegle z retorniami pi.1 1 wyborczego do Izby Gmin przeprowadzano zatem reformę sanioi/ądn I ■ ' > 1 w miastach, w 1888 r. w hrabstwach. Wprowadzono przed'.lawa ad I a ■ l al r lokalne pochodzące z wyborów - rady - i oddzielono je od wynnutu piaw icdliwości. W 1894 r. powołano rady okręgowe (distriet council\), I laliu M< lym samym współczesny lyp podziału terytorialno adminisliaeyjnrgo 1' 1.1 w od a w,siwo samorządowe i później ulegało zmianom. Istot tu* j moiliiiu .a p ustroju samorządu angielskiego dokonano w 1972. 1., a następnie rząd kou.i 1 • 1 lywny uprościł, przede wszystkim w celu wyeliminowania silnego lam wpływu la hurzystów, wyższe slniktury san 101 /ądowe w dużych miastach, likwidująt i/w luabslwa metropolitalne ora/ Kuds Wa ll ieg.o I ondynii Powiol do w I ul