BILANS WARTOŚĆ POZNAWCZA I ANALITYCZNA (53)

Do typowych zobowiązań finansowych, jako elementów składowych j_n men łów finansowych, można zaliczyć:

•    wyemitowane dłużne papiery wartościowe⁹¹,

•    zobowiązania z tytułu kontraktów, których przedmiotem są towary⁹⁹,

•    pożyczki do spłacenia.

•    naliczone odsetki do zapłacenia.

Podstawową cechą odróżniającą zobowiązanie od instrumentu kapitałowego jest umowny obowiązek ciążący na emitencie instrumentu do wydania środków pieniężnych łub innych aktywów finansowych posiadaczowi instrumentu (tj. dru-giej stronie kontraktu) bądź do wymiany z nim innego instrumentu finansowego na potencjalnie dla wystawcy niekorzystnych warunkach. Jeżeli więc występuje taki umowny obowiązek, to dany instrument ma charakter zobowiązania finansowego. bez względu na sposób realizacji umownego obowiązku.

Na podstawie podanych i skomentowanych definicji można dojść do wniosku, iż zakres instrumentów finansowych jest bardzo zróżnicowany i szeroki. Dlatego też stosuje się, dla ich systematyki, szereg kryteriów. Jednym z nich, o najszerszym zresztą zastosowaniu, jest kryterium ekonomicznego charakteru instrumentów finansowych. Zgodnie z tym kryterium ogół instrumentów finansowych można podzielić na instrumenty:

1)    pierwotne,

2)    pochodne, zwane również derywatami,

3)    złożone.

Przez instrumenty finansowe pierwotne rozumie się aktywa bądź ferworach zobowiązania finansowe, które otrzyma lub zapłaci jednostka w usta-instrumeotów ^,oncj kwocie. Pierwotne instrumenty finansowe mogą mieć charakter finansowych pieniężny lub niepieniężny i zalicza się do nich zazwyczaj:

• środki pieniężne, w tym: gotówkę w kasie i na rachunkach bankowych (lokaty terminowe), weksle i czeki, bony pieniężne emitowane przez NBP, bony komercyjne emitowane przez przedsiębiorstwa, certyfikaty itp.,

•    nabyte dłużne papiery wartościowe,

•    papiery wartościowe z prawem do kapitału (udziały, akcje),

•    umowne prawa do otrzymania lub przekazania środków pieniężnych lub innych aktywów finansowych.

A zatem cechą charakterystyczną pierwotnych instrumentów finansowych jest wysoka płynność przejawiająca się w możliwości stosunkowo szybkiej ich za-

^3

miany na środki pieniężne. Instrumentami tymi są zarówno aktywa finansowe, jak i zobowiązania finansowe.

W odróżnieniu od pierwotnych instrumentów przez pochodne instrumenty finansowe rozumie się te², których:

1)    wartość jest zależna od zmiany wartości instrumentu bazowego, ^PolP^ie

,j. określonej stopy procentowej, ceny papieru wartościowego lub to- ^t^ratów _waru, kursu wymiany walut, indeksu cen lub stóp procentowych, oce- finansowych _ny wiarygodności kredytowej bądź innej podobnej wielkości,

2)    nabycie nie powoduje poniesienia żadnych wydatków początkowych albo wartość netto tych wydatków jest niska w porównaniu do wartości innych rodzajów kontraktów, których cena podobnie zależy od zmiany warunków rynkowych,

3)    rozliczenie nastąpi w przyszłości.

Należy przy tym podkreślić, że aby można uznać instrument finansowy za pochodny, muszą być spełnione łącznie powyższe warunki.

Instrumenty pochodne można podzielić ze względu na uczestnictwo w określonych rynkach na instrumenty rynku:

•    kapitałowego (giełdowego), tj. na: opcje i kontrakty typu „łutures" - a więc na te, których cechy i notowania określa giełda,

•    pozagiełdowego, tj. na kontrakty typu „forward" i „swap”, oraz warranty, a więc na te, których cechy określają strony kontraktu.

Jednym z najbardziej powszechnych instrumentów pochodnych na giełdzie

Opcja giełdowa jest umową między nabywcą i sprzedawcą, na mocy |||| której nabywający ma prawo (lecz nie obowiązek) do kupna lub sprzedaży (opcja kupna lub sprzedaży) papierów wartościowych (instrumentu bankowego) w zamian za opłatę po określonej cenie w ustalonym w przyszłości dniu.

W przypadku opcji nałożone na obie strony kontraktu prawa i obowiązki są zróżnicowane:

•    nabywca opcji³ posiada prawo do zakupu (opcja kupna - cali) lub sprzedaży (opcja sprzedaży - put) określonego instrumentu pierwotnego,

•    sprzedający (wystawca opcji)⁴ jest zobowiązany do wykonania na żądanie przez nabywcę wszelkich kupionych przez niego praw.

Opcja jest zatem kontraktem, w wyniku którego jednostka (przedsiębiorstwo) nabywa prawa kupna (opcja kupna)⁵ lub sprzedaży (opcja sprzedaży)⁶* aktywów finansowych po określonej z góry cenie i w określonym terminie⁷.

1

instrumenty finansowe dłużne są to kontrakty nadające jednej ze stron prawo do otrzymania w określonym terminie ustalonej kwoty pieniężnej, a drugiej - zobowiązanie do zwrotu pożyczonej kwoty wraz z odsetkami. Typowym reprezentantem tej grupy instrumentów dłużnych są obligacje. » Jeżeli w wyniku kontraktu następuje rozliczenie wyłącznie pieniężne .bez fizycznej do-

2

Patrz § 3 pkt 4 cytowanego rozporządzenia MF.

3

Z ang. holder.

4

Z ang. wriur.

5

¹¹¹¹Z ang. cali op/ioit.

6

Z ang. pul uplioit.

7

km p_or § 3 pkt 6 cyt. rozp. M.F.