CCF20090213090

„Globalna wioska”

Elektroniczne media człowieka epoki postliterackiej powodują skurczenie się świata do wioski lub plemienia, gdzie wszystko wszystkim przydarza się jednocześnie: każdy wie, i dlatego w tym uczestniczy, o wszystkim, co się dzieje w czasie, kiedy to się dzieje. Telewizja nadaje wydarzeniom globalnej wioski cechę symultaniczności.

Marshall McLuhan, Badanie w zakresie komunikacji

Marshall McLuhan (1911-1980) był tak pochłonięty badaniem całości zachodniej kultury, że przeoczył wiele szczegółów. Dokonane przez niego uogólnienia są trochę naciągane, ale główne punkty jego rozważań są jasne.

McLuhan przewidział zmiany w kulturze spowodowane zastosowaniem zaawansowanych technologii, szczególnie mediów elektronicznych. Ich rezultatem jest „globalna wioska”* jak ją nazwał w roku 1960. Jest to świat, w którym odległe wydarzenia mogą być komunikowane i doświadczane natychmiast za pośrednictwem radia, telewizji i (już po śmierci McLuhana), faksów i sieci komputerowych. Przestrzeń się zapada, czas kurczy, a z nimi zacierają się granice takich tradycyjnych i prowincjonalnych światów jak sąsiedztwo i naród. Nasze życie stało się związane z życiem wszystkich ludzi.

Jest to elementarna obserwacja, ale McLuhan poszedł dużo dalej. Swoją bardziej ogólną teorię wyłożył szczegółowo w The Gutenberg Galaxy (1962), która zaczyna się od opisu wprowadzenia druku do Europy. McLuhan utrzymuje, że wynalazek Gutenberga zdziałał więcej, niż tyko upowszechnił książki - zrewolucjonizował także świadomość. Starożytni Grecy, po przyjęciu alfabetu fonetycznego, stali się zdolni do zapisywania idei w liniowej sekwencji i dlatego byli też zdolni do linearnego, racjonalnego myślenia -druk upowszechnił to w zachodniej kulturze. Dzięki łatwej dostępności tekstów druk sprzyjał nowym relacjom pomiędzy jednostką a społeczeństwem. Kultury książek są indy widualistycznymi i intro-spekty wnymi kulturami, w których akcent pada na „wolność myśli” i bezinteresowną analizę.

W kulturach przedliterackich sytuacja była zupełnie odmienna. Kultura przed książką - kultura słowa mówionego - jest skoncentrowana na mówieniu i słuchaniu. Wiedza jest przekazywana przez starszych, a tradycja (a nie indywidualna inicjatywa) dominuje aktywność kulturalną. W analizie McLuhana doświadczenie skupione na doznaniach słuchowych jest bardziej konkretne, społeczne, natychmiastowe, dramatyczne i emocjonalne niż głównie wizualne doświadczenie, które daje tekst. Świat dźwięków jest światem ruchu i aktywności, gdzie wszystkie doznania koncentrują się w teraźniejszości. Świat wizji natomiast jest zimnym światem odległości i abstrakcji. Większość tego, co widzimy, w przeciwieństwie do większości tego, co słyszymy, pozostaje w jednym miejscu i to w zasadzie niezmieniona. Większość tego, co widzimy, w przeciwieństwie do większości tego, co słyszymy, nie jest adresowana do nas i bezpośrednio nas nie obchodzi. Znajdujemy się w większej odległości od tego, co widoczne: możemy to okrążyć, odsunąć się od tego, zanalizować, popatrzyć z perspektywy.

Na początku swojej kariery McLuhan walczył o racjonalistyczne i liniowe wartości kultury książek, którą uważał za zagrożoną przez radio i telewizję. W późniejszych pracach porzucił wartościowanie. Nowe technologie przytłaczają nas, niszczą perspektywę, która zależy od odległości w czasie i przestrzeni, unikają analizy i otwierają to, co wydawało się zamknięte. Ale niekoniecznie jest to coś złego. W pewnym stopniu płynna, niespójna, wieczna obecność doświadczenia massmedialnego przez zacieranie granic przenosi nas bliżej ostatecznej rzeczywistości, która, jak pokazała współczesna fizyka, opiera się na polach i prawdopodobieństwie, a nie na określonych wartościach i pewnikach. Z punktu widzenia McLuhana jest coś głęboko zubożającego w kulturze skoncentrowanej na wzroku - taka kultura jest w małym stopniu zintegrowana, pozbawiona bogactwa doświadczenia odbieranego jednocześnie przez wszystkie zmysły.

Elektroniczne media cofają nas do wioski na kilka sposobów. „Dziś - przepowiada McLuhan w The Gutenberg Galaxy - przenosimy się szybko z powrotem do dźwiękowego świata jednoczesnych wydarzeń i obejmującej wszystkie zmysły świadomości. Nowe technologie z powrotem narzucają nam styl życia plemiennego, przeno-

183