CCF20090303015

34 Rodzaje determinizmu

czająco precyzyjnymi warunkami początkowymi. Co jednak znaczy tutaj wyrażenie „wystarczająco”? Musimy oczywiście wyjaśnić to wyrażenie w sposób, który pozbawia nas prawa do usprawiedliwiania się - ilekroć nie udaje się nam czegoś trafnie przewidzieć - że podane warunki początkowe nie były dostatecznie precyzyjne.

Innymi słowy nasza teoria będzie musiała wyjaśnić, skąd bierze się nieprecyzyjność przewidywania: przy określonym stopniu precyzji, którego wymagamy od przewidywania, musi nam on umożliwić wyliczenie stopnia ścisłości w sformułowaniu warunków początkowych, który byłby wystarczający, aby przewidywanie o wymaganym stopniu ścisłości dało się sformułować. Wymóg ten nazywam „zasadą wyjaśnialności”¹ ². Wymóg ten musiałby być zawarty w definicji determinizmu „naukowego”.

Ponieważ trzy wymienione tutaj punkty - a zwłaszcza trzeci - w oczywisty sposób wykraczają poza popularną lub zdroworozsądkową ideę przy czy nowości, możliwe jest, że popularna intuicyjna idea przyczynowości - nawet w silnej wersji zasady przyczynowości powszechnej - jest ideą do pewnego stopnia poprawną, podczas gdy doktryna determinizmu „naukowego” nie jest poprawna.

Musimy się więc wystrzegać błędu, który popełniło wielu wybitnych filozofów uznających, że można w poprawny sposób argumentować na rzecz determinizmu wskazując na fakt, że każde zdarzenie ma przyczynę.

3. Zasada wyjaśnialności

Wynik obliczeń nie może z zasady być bardziej ścisły od najmniej ścisłych danych, które są brane w nich pod uwagę; przewidywanie zatem nie będzie bardziej ścisłe niż warunki początkowe, na których jest ono oparte⁸. Jeżeli zatem chcemy,

aby zawsze było możliwe nadanie dowolnego stopnia ścisłości naszym przewidywaniom, wymóg ten nie będzie możliwy do spełnienia, jeżeli nie będziemy mogli zwiększać w dowolny sposób stopnia precyzji określonych warunków początkowych: warunki początkowe będą musiały być dostatecznie precyzyjne dla rozwiązania problemu, jaki stawia przed nami konkretne zadanie predykcyjne*.

Wymóg stawiający warunek, abyśmy umieli uzyskać przewidywania o dowolnym ustalonym stopniu ścisłości, przy założeniu, że dysponujemy „dostatecznie ścisłymi” warunkami początkowymi, byłby oczywiście zbyt nieścisły, aby zdefiniować determinizm „naukowy”. Wymóg ten sprawiłby, że taka definicja byłaby trywialna. Zawsze moglibyśmy wówczas powiedzieć, że wymóg ten jest spełniony, nawet jeżeli nie udaje się nam sformułować sprawdzających się przewidywań. Naszą nieumiejętność moglibyśmy wyjaśnić jako wynik „niedostatecznie precyzyjnych” warunków początkowych, jakie mamy do dyspozycji. Aby uniknąć takiej sytuacji, musimy postawić wymóg, według którego musielibyśmy umieć stwierdzić, zanim sprawdzimy wyniki naszych przewidywań, czy nasze warunki początkowe są dostatecznie ścisłe. Innymi słowy, musimy być w stanie określić z góry, z treści samego przewidywania, jakiego mamy dokonać (w zadaniu tym musi się znaleźć między innymi sformułowanie stopnia ścisłości wymaganego od przewidywania), oraz w koniunkcji z teorią, jak ścisłe muszą być warunki początkowe lub „dane”, aby umożliwić nam dokonanie danego przewidywania. Albo też, mówiąc nieco szerzej, musimy być w stanie z góry wyjaśnić wszelkie niepowodzenie w przewidywaniu określonego zdarzenia z określonym stopniem ścisłości, poprzez wskazanie, że nasze warunki początkowe nie były dostatecznie precyzyj-

* {Ang. „the principle of accountabilily”.}

Zasada ta obowiązuje w większości wypadków, ale nie obowiązuje powszechnie: na przykład nie stosuje się do mechanizmów mogących zmieniać się w sposób wyłącznie dyskretny, takich jak harmonika lub maszyna do pisania: na przykład nasza informacja o dokładnej pozycji palców organisty na określonym kluczu może nie mieć żadnego znaczenia dla przewidywalnego skutku. Zasadniczo taki właśnie charakter ma język słowny, zwłaszcza pisany albo drukowany, podobnie komputery digitalowe.

{W całej książce Popper posługuje się bardzo nieporęczną frazą solution to the problem set by the prediction task, która w ścisłym przekładzie powinna przybrać brzmienie: rozwiązanie dla problemu wynikającego z postawionego przed nami zadania, polegającego na sformułowaniu określonego przewidywania, co powoduje, że po przetłumaczeniu staje się bardzo długa oraz nabiera charakteru tautologicznego (bowiem poszukiwane rozwiązanie polega na sformułowaniu przewidywania); z tych powodów posługuję się spolszczonym zwrotem angielskim zadanie predykcyjne (lub podobnymi). Zazwyczaj jednak, aby zmniejszyć ilość nieuniknionych angJicyzmów, występujący samodzielnie zwrot prediction task tłumaczę: przewidywanie, jakiego mamy dokonać.}