CCF20090303018

40 Rodzaje determinizmu

zdroworozsądkowy, że możemy się uczyć coraz więcej z badań nad zachowaniem zwierząt, zupełnie nowym argumentem, według którego fizjologia i fizyka są systemami deterministycznymi.

5. Temperatury krytyczne i zasada wszystko-albo-nic

Jest faktem niezaprzeczalnym, że bardzo mało wiemy o tych sprawach i nie mamy najmniejszego pojęcia, jak zastosować naszą dosyć obszerną wiedzę o fizjologii mózgu w naszych przewidywaniach, do jakich należy na przykład przewidywanie precyzyjnej pozycji mojego kota na biurku.

Załóżmy jednak, że wiemy, jak zastosować naszą wiedzę o fizjologii mózgu. Przyjmijmy w szczególności, że potrzebujemy warunków początkowych, które nam pozwolą przepowiadać naprężenie pewnego mięśnia: w ostatniej instancji warunki początkowe pomogą nam przepowiedzieć, czy pewien ganglion (czy grupa ganglionów) „odpali”.

Proces działania nerwu jest bowiem pod wieloma względami analogiczny do eksplozji: nerw nagle odpala, „wybucha”, gdy pewien potencjał elektryczny (potencjał powierzchniowy) podnosi się do pewnego krytycznego poziomu. Jeżeli potencjał nie sięgnie odpowiedniego poziomu, nerw w ogóle nie zadziała¹⁰. (Zjawisko to jest znane jako zasada wszystko--ałbo-nic przekazu nerwowego.) W podobny sposób dochodzi do eksplozji chemicznej w warunkach odpowiedniej temperatury krytycznej; możliwe jest także, że poniżej tej temperatury nic się nie będzie działo¹¹.

Powstają jednak poważne wątpliwości, czy zasada wyjaś-nialności odnosi się do temperatury krytycznej danej eksplozji, oraz - z analogicznych powodów - czy odnosi się ona do przekazu bodźców nerwowych. Naturalnie, jeżeli temperatura jest poniżej krytycznego poziomu i podnosi się powoli, lecz nieustannie, możemy dość pewnie przewidzieć czas eksplozji. Zasada wyjaśnialności takiego przewidywania

¹⁰ Por. np. J. C. Eccies, The Nettwphysiologiccil Barn of M ind, 1953. [Por. także K. R. Popper i J. Ć. Eecles, The Self and Iłs Brain, 1977, ss. 541 i 565.]

^Jl Por. np, K. F. Bonhoeffer, Modeles Physico-Chimigues de TExcitation Nerveuse, „Journal de Chimie Physiąue” 51, ss. 521-529,

jednak implikuje, że powinniśmy umieć przewidzieć czas tej eksplozji z dowolnym stopniem ścisłości. Teza ta z kolei implikuje dalszą, a mianowicie, że powinniśmy umieć mierzyć temperaturę i stopień jej wzrostu tak dokładnie, jak tego chcemy. Temperatura jednak jest zjawiskiem „masowym”: jest ona zjawiskiem gramodrobinowym (mołarnym) lub makroskopowym. Jest to zasadniczo pewna średnia; jakości takich zaś nie można z zasady mierzyć tak ściśle, jak byśmy tego chcieli.

Bardzo wiele racji przemawia za przekonaniem, że dokładna wielkość potencjału, przy którym dany nerw „odpala”, zależy także od pewnych innych zjawisk masowych w powyższym sensie. Na przykład zależy ona od „zmęczenia materiału”. (które bardzo prawdopodobnie zależy z kolei od dostatecznej koncentracji - to znaczy od dostatecznie wielkiej liczby - molekuł określonego rodzaju). Nawet jeżeli uznamy prawdziwość determinizmu metafizycznego, żaden element naszych obecnych teorii nie wskazuje na to, abyśmy kiedykolwiek w ogóle potrafili wyliczyć, na podstawie wyraźnie sformułowanego zadania predykcyjnego, warunki początkowe z konieczną ścisłością.

Podsumowując te rozważania, możemy powiedzieć, że mózg (bez względu na to, czy służy do wzmacniania pewnych elementarnych procesów kwantowych, czy nie) jest zapewne bardzo wrażliwy na skutki działania efektów masowych, takich jak temperatura lub koncentracje (stężenia) pewnych chemikaliów. (Nie jest to żadna nowina, jeżeli weźmiemy pod uwagę, że nasze ruchy mięśniowe są efektami masowymi i że w pewnej mierze zależą one od innych efektów masowych.) Nie mamy jednak żadnej wskazówki, która pozwoliłaby nam powiedzieć, że zasada wyjaśnialności nie odnosi się do takich efektów masowych, jak również - jeżeli odnosi się ona do takich zjawisk - w jaki sposób się to odbywa.

Widzimy już, jak daleko odeszliśmy od zdroworozsądkowego „argumentu z zachowania”, a także uświadamiamy sobie, że w naszym potocznym doświadczeniu, polegającym na zdobywaniu coraz to nowej wiedzy o zachowaniach, nic w istocie nie potwierdza obowiązywalności zasady wyjaśnialności.