CCF20090625105

196 Czas i imaginacja

wiem jest wieczny, zatem jego zetknięcie się w czasie ze światem doczesnym jest niemożliwością"¹;

lub:

„Mesjasz pojawi się, gdy już nie będzie potrzebny. Pokaże się dopiero na drugi dzień po przybyciu, nie ostatniego, lecz naj-ostateczniejszego dnia”².

Paradoksalność tych wypowiedzi o nigdy niespeł-nialnym wypełnieniu czasu, których nie należałoby systematyzować przez zestawienie z analogicznymi koncepcjami filozoficznymi, znajdzie najlepszy komentarz w Kafkowskim obrazie „rany", „zadanej" „przez piorun, który jeszcze trwa"³. To fenomenalne zdjęcie migawkowe bliskie jest strukturalnie opisowemu obrazowa historii: „Pozorna cisza, w której mijają dnie, pory roku, pokolenia, wieki, to nasłuchiwanie: tak biegną truchtem konie, wprzęgnięte do wozu"⁴. Piorun, który jeszcze trwa, metafora bliska przypomnianemu przez Kafkę zdaniu Zenona: „spoczywa strzała w locie”⁵, jest rodzajem epifanii „nagłości”. Jest metaforą odnoszącą się do tego, że, jak powiedział kiedyś Kafka do Maxa Broda, istnieje „nieskończone mnóstwo nadziei” — „tylko że nie dla nas"^{6 7}. Ta świadomość jest „zdarzeniem" powtarzającym się bez końca.

3. Możliwość filozoficznego uzasadnienia absolutnego czasu teraźniejszego¹

Bezczasouuść w sensie kontemplatywaiego aktu absolutnego, częściowo) nieświadomego, w każdym razie nie kierowanego przez Ja uprzytomniania stanów, obrazów wyobraźni, przedmiotów postrzeżenia stanowi, jak widzieliśmy, wspólny stały element metafory momentu w literaturze klasycznej moderny. O tym, że wprost lub pośrednio można go odnieść do Proustowskiej memoire inuolontaire, wystarczy tutaj tylko napomknąć⁸. Tymczasem wgląd w strukturę nowoczesnej świadomości imaginacyjnej. począwszy od Heglowskiej krytyki romantyzmu i połączonej z tym historyzacji fenomenów estetycznych, został bardzo utrudniony. Wprawdzie w krytycznej polemice Goethego z argumentacją ucza-sowicnia (Verzeitlichung) znajdują się już teoretyczne wskazania na szczególne oderwanie spraw sztuki od czasu, ale dobrze uzasadnionych tez w tej sprawie dostarczył dopiero Schopenhauer. Pomocne w dokładniejszym ujęciu struktur imaginacyjnej świadomości czasu jest zwłaszcza jego pojęcie kontemplacji: „Kontemplacja" to według Schopenhauera ów stan estetyczny, w którym genialny podmiot wyrywa kontemplowany przedmiot ze wszystkich jego czasowoprzestrzen-nych uwarunkowań i „dysponuje izolowanym, jako reprezentantem całości"⁹. Jeżeli pominąć tak kłopotliwe dla moderny metafizyczne pojęcie „całości", to „kontemplacja" oznacza, że ustępuje „zwykły sposób patrzenia na rzeczy" i nastaje „pogrążenie się”¹⁰: „spokojna kontemplacja obecnego właśnie, naturalnego przedmiotu, czy to jest jakiś widok, jakieś drzewo, skała, budynek, czy jeszcze coś innego”¹¹. To pogrążenie się oznacza cał-

1

   Frań z Kafka. Osiem notatników, tłum. Barbara L. Surowska. Wydawnictwo Atext. Gdańsk 1995, s. 37.

2

   Tamże, s. 34.

3

   Franz Kafka. Fragmenle aus Hejlen und losett Blat tern, w: Hocli-zeitsoorbereitungen auf dam Landa und andere frosa aus dem Nachlaii. hrsg. von Max Bród, Frankfurt/M. 1980, s. 284.

4

   Franz Kafka, Osiem notatników, s. 49.

5

   Franz Kafka. Dzienniki, s. 18.

6

   Walter Benjamin. Franz Kajka, tłum. Janusz Sikorski, w: Anioł historii. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1996. s. 188.

7

   Już w pierwotnej wersji mówiłem o „absolutnym czasie teraźniejszym". Chociaż mogłoby to prowadzić do błędnego rozumienia pojęcia

metafizycznego, pozostaję przy tym stosownym w mojej argumentacji przymiotniku — wbrew propozycji Martina Sccla (por. M. Seel, Zur ósthetischen Praxis der Kunst, w: Die Aklualitót des Asthelischen. lirsg. von Wolfgang Welsch. Munchen 1993. s. 405.

8

   Szerzej o tym w: K. H. Bohrer. Plótzlichkeit. s. 188 nn.

9

   Arthur Schopenhauer. Świat jako wola i przedstawienie, tłum. Jan Garewiez. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 1994. t. 1 s. 293.

10

   Tamże. s. 283.

11

   Tamże. s. 284.