CCF20090625093

172 Czas i imaginacja

cie rzeczy nigdy pragnienia zmiany". Totalnej dominacji bezczasowej teraźniejszości nastroju odpowiada to, że realna fikcyjna historia popada w świadomości w baśniową wewnętrzną narrację: To nie główna fikcyjna narracja wyjaśnia opowiedzianą baśń. ale odwrotnie, baśń zaciemnia główną narrację: ta główna narracja nie przynosi żadnego wybawienia ze stanu bezczasowości. Zachowanie Eckberta coraz bardziej przypomina nieświadome stany półjawy i snu młodej Berty z baśni: Pod tym warunkiem utraty czasu wydarza się „zło", czy to w formie podejrzanego, niewytłumaczalnego wyrażenia czegoś „obcego", czy to jako sam mord, po którym bohater popada w obłęd. „Zło” jest tutaj przede wszystkim atrybutem bezczasowości, tzn. zniesienia czasoprzestrzennych warunków naszej normalnej, także określającej kryteria moralne, władzy sądzenia. Nie jest ono zatem właściwością treściowo-metafizyczną, ale w ogóle uchwytną tylko w tym szczególnym estetycznym za-pośredniczeniu imaginacyjnej bezczasowości jakością estetycznego medium, pokrewną już ekspresji stylistycznej, którą Delacrobc nazwie „nieokreślonością” (Le vague)¹. Z tą nieokreślonością moralną i psychologiczną, wywodzącą się z bezczasowości opowiedzianych zdarzeń, idzie w parze to, że kształt opowiadania Tiecka wyznaczają en detail obydwa główne punkty zainteresowania romantycznego, czyli „zagadka" i „groza".

Przykładem ciągłości i spójności warunku absolutnego czasu teraźniejszego nastroju w romantycznej wersji zła jest poetyckie dziełko Baudelaire'a: reoerie, stan zrodzonej z ennui swoistej estetycznej świadomości, która intencjonalnie niczego już nie chce, ale syci się kontemplacyjnie wyobrażeniami rzeczy strasznych, kończy wiersz-dedykacja Kwiatów zla. To wyobrażenie jest bliskie malowidłu Delacrobc Śmierć Sardana-pala, na którym władca, pogrążony w biernym marzy-cielstwie, pochłonięty imaginowaniem rzezi, którą sam zarządza pośród własnych ulubionych kobiet i ulubionych koni, nie zamierza podjąć niczego, ani myślą. ani czynem, aby ratować własną przyszłość: Absolutny czas teraźniejszy kontemplacyjnie zastygły w bezruchu, w obliczu działania, jakim jest rzeź². Oznacza to, że literackie zło znów występuje jako medium, które stało się tak estetyczne, że totalnie zamyka się na apel o działanie, jakim są rozgrywające się w kategoriach czasu doniosłe wydarzenia sceny. Jeśli przypomnimy sobie powiedzenie Micheleta. że powieść, jako odpad społeczno-historycznego dyskursu, przedstawia „niesprawiedliwość" i zawiera „nudę" i „tabakę" — u Bau-dclaire'a jest to fajka wodna człowieka Wschodu — stanowi ostateczny odwrót od historii, tzn. czasu odpowiedzialnego, to rozpoznamy w tej koincydencji pojęć poetyckiego, artystycznego i naukowego postrzegania tego samego fenomenu ostateczną kodyfikację równania bezczasowość = imaginacyjny stan sztuki: Biorąc pod tnvagę to, co powiedziano przy okazji nastroju „wiecznego czasu" u Tiecka, pouczająca mogłaby się okazać analiza Baudelaireowskiego pojęcia „nieskończoności" rozumianej jako „nieporuszoność” wzniosłej przedmiotowości i oglądanej z perspektywy, która na koniec stała się kontemplacyjna^{3 4}. Miast tego ewoka-cję czasu tylko teraźniejszego zakończy wskazanie na wiersze Baudelaire’a czy na poemat prozą Le mauuais uilrier^2S. To, co badaliśmy dotychczas na przykładzie przypadków danych implicite, tzn. bezczasowość jako estetyczny stan świadomości, w przypadku Baudela-ire'owskiego Mauuais uitrier jest tematem wyekspliko-wanym. Tutaj też w centrum zainteresowania znajduje się estetyczna reuerie. Jest ona powiązana z wyobra-

1

Eugćne Delacroix. Journal. vol. 1-3. A. Joubin (ed.), Paris 1932. vol. 2, s. 27 n.

2

   Por. K. H. Bolircr, Das Bose — eine dsthetische Kategorie? w: tegoż. Nach der Natur. Hanscr, Munchcn 1988, s. 118 n.

3

   Por. K. H. Bolircr. Die Kritik der Ilornaiitik. s. 74 nn.

4

   W dalszych wywodach opieram się także na obronionej w Bielc-feld dysertacji Karin Westcrwcllc, Astlietisches Interesse und nerućse Kranklieit. Untersuclumgen zur Utcratur der 19. Jahrhunderts. Bal-zac. Baudelaire. Flaubert. Stuttgart 1993.