CCF20100503053

7 76 Wybrane typy roślinności

strefy roślinności (ryc. 41). Przykładowy ich układ obserwować można w Wielkopolskim Parku Narodowym nad Jeziorem Budzyńskim [punkt terenowy 9],

Najgłębiej mogą występować niewielkie organizmy (zazwyczaj są to rośliny niekwiatowe), które pokrywają dno zbiornika, tworząc zwarte darnie lub łąki podwodne. Typowymi ich przedstawicielami są plechowate glony przyczepione do podłoża - ramienice (Charophyceae).

Na nieco mniejszych głębokościach występują elodeidy, czyli rośliny zwykle całkowicie zanurzone, których pędy i liście unoszą się w toni wodnej, a jedynie kwiatostany mogą wyrastać ponad powierzchnię. W tej strefie rosną lięzni przed-c stawiciele rodzaju Potamogeton, a także Elodea canadensis, Ceratophyllum de-mersum, Myriophyllum verticillatum i szereg innych.

Następną strefę roślinności budują nimfeidy - rośliny zakorzenione w dnie, ale o liściach i kwiatach pływających po powierzchni wody. Typowymiprzedstawicie-lami tej grupy ekologicznej roślin wodnych są Nuphar luteum i Nymphaea alba, gatunki charakterystyczne najczęściej występującego zespołu Nupharo-Nympha-eetum albae.

W pobliżu linii brżfegowej spotykamy rośliny zakorzenione w osadach dennych, ale o pędach wznoszących się wysoko ponad lustro wody, czyli helofity. W miejscach z wodą utrzymującą się na powierzchni przez cały sezon wegetacyj- . ny występują szuwary właściwe. Są to ubogie florystycznie ugrupowania roślin, wśród których największą rolę odgrywają Phragmites communis, Schoenoplectus lacustris, Typha angustifolia i T. latifolia. Inne rośliny błotne, występujące w miejscach wyżej położonych i stąd okresowo zalewanych, tworzą strefę szuwarów wielkoturzycowych, budowaną przede wszystkim przez wysokie turzyce, takie jak np.: Carex acutiformis i C. paniculata.

HELOFITY    HYDROFITY

SZUWAR    I SZUWAR WŁAŚCIWYl NIMFEIDY I ELODEIDY I ŁĄKI

Ryc. 41. Schemat rozmieszczenia stref roślinnych w jeziorze (oryg.)

Przedstawiony powyżej modelowy układ stref roślinnych może ulec modyfikacjom w zależności od warunków lokalnych, np. przy nieregularnym ukształtowaniu dna zbiornika: Spadek przezroczystości wody, wynikający m.in. ze wzrostu trofii, powoduje ograniczenie powierzchni występowania roślin i w konsekwencji ich eliminację lub wycofywanie się na miejsca płytsze. Wypłycanie zbiornika, spowodowane produkcją dużej ilości biomasy roślinnej, która nie ulega całkowitemu rozkładowi, powoduje ekspansję helofitów i wypieranie roślin zanurzonych. W dalszych etapach wypłycania sukcesja roślinności prowadzi poprzez zbiorowiska torfowiskowe do lasów bagiennych.

W wyniku nagromadzenia się dużych ilości osadów dennych ich powierzchniowa warstwa może być silnie rozwodąjona, co uniemożliwia ukorzenienie się roślin. Wówczas zarastanie zbiorników wodnych postępuje od brzegu. Organy wegetatywne (kłącza, rozłogi i korzenie) niektórych roślin szuwarowych tworzą gęsty pomost, na którym osiedlają się inne gatunki roślin. Pomost ten, czyli pło roślinne, rozrastając się, pokrywa coraz większą część zbiornika, prowadząc z czasem do jego całkowitego zarośnięcia. Pod płem może jeszcze przez pewien czas, do momentu całkowitego wypełnienia przez osady, utrzymywać się soczewka wody. Przykładem jest Jezioro Budzyńskie o powierzchni 11 ha [punkt terenowy 9]. Jest ono polodowcowym jeziorem rynnowym. W przeciwieństwie do większości jezior tego typu jego głębokość nie przekracza 3 m ze względu na daleko posunięty proces zarastania i zamulenia. Grubość warstwy osadów dennych w tym jeziorze dochodzi do 12 m. Na szerokim ple, które nasunęło się na te uwodnione osady, występują zróżnicowane warunki siedliskowe. Od brzegu na pło wchodzi bagienny las olszowy z licznym udziałem Alnusglutinosa i Carex acutiformis. Największe powierzchnie pła zajmuje zespół Thelypteridi-Phragmitetum. Jego fitoce-nozy są budowane głównie przez paproć Dryopteris thelypteris, której towarzyszą Typha angustifolia, T. latifolia i występująca w mniejszych ilościach Phragmites communis. Od strony lustra wody płaty tego zespołu graniczą z nieregularnie wykształconym pasem roślin o liściach pływających z udziałem Nuphar luteum oraz Nymphaea alba. Coraz mniejszą część jeziora porastają rośliny całkowicie zanurzone w wodzie. W północnej, płytszej jego części masowo występuje okazała ramienica Chara tomentosa. Ogółem w jeziorze tym stwierdzono obecność 48 gatunków roślin i 15 zespołów roślinnych.

Jezioro Budzyńskie wraz z otaczającymi je ozami i morenami stanowi obszar ochrony ścisłej, wyodrębniony w granicach Wielkopolskiego Parku Narodowego m.in. w celu ochrony zbiornika o zaawansowanym stopniu zarastania.

W wodach płynących, np. na brzegach Warty [punkt terenowy 12], także obser--, wujemy strefowy układ roślinności, jednak bardzo rzadko strefowość ta jest tak dobrze wyrażona, jak w jeziorach. Zwykle brak nimfeidów, roślinność zanurzona występuje w specyficznych postaciach, a zbiorowiska szuwarowe są mało zróżnicowane. Najczęściej występuje szuwar mozgi trzcinowatej Phalaridetum arundi-naceae. Wynika to z wartkiego prądu i wahań poziomu wody. Na okresowo odsłanianych piaszczystych aluwiach oraz przymuliskach rozwijają się zbiorowiska roślin jednorocznych (terofitów). W miejscach zalewanych tylko przy wysokich stanach wody wykształcają się zarośla wierzbowe Salicetum triandro-vimina-lis, które z czasem rozwijają się w kierunku lasu łęgowego Salici-Populetum.