CCF20100503054

118 Wybrane typy roślinności

W licznych w tym rejonie starorzeczach, czyli w odciętych od obecnego nurtu fragmentach dawnego koryta Warty, roślinność znajduje bardzo dobre warunki do rozwoju. Reprezentowana jest tam większość zbiorowisk roślinnych typowych dla jezior eutroficznych, ale ze względu na małą głębokość wody tych zbiorników dominują zbiorowiska roślinności szuwarowej oraz o liściach pływających.

Pytania kontrolne:

1.    W czym wyrażają się podstawowe przystosowania hydromakrofitów do życia ■ w środowisku wodnym?

2.    Jakie mogą być przyczyny braku niektórych stref roślinnych w zbiorniku?

3.    Czy strefowy układ roślinności zbiorników wodnych może być przejawem sukcesji roślinnej? *

Literatura uzupełniająca:

PODBIELKOWSKI Z., TOMASZEWICZ H. 1996. Zarys hydrobotaniki. PWN, Warszawa.

6.5. Roślinność muraw sucholubnych

Murawa to formacja roślinna w której dominują trawy, zasadniczo pozbawiona drzew i krzewów. W zależności od warunków troficznych i związanego z nimi składu florystycznego” wyróżniamy murawy psammofilne i kserotermiczne.

6.5.1. Murawy psammofilne

Murawy psammofilne (napiaskowe) są typem pionierskiej roślinności acidofil-nej, wybitnie światłolubnej i najczęściej ubogiej florystycznie, budowanej głównie przez kserofity, w tym zwłaszcza wąskolistne trawy, z licznym udziałem terofitów, a także mchów i porostów. Należą do zbiorowisk stosunkowo częstych w Wielko-polsce. Związane są z wydmami oraz innymi terenami piaszczystymi. Występują głównie na wyższych terasach wydmowych pradolin i dolin wielkich rzek oraz na Sandrach. Do najczęściej spotykanych w Wielkopolsce zespołów muraw napiasko-wych należą Spergulo-Corynephoretum i Corniculario-Cladonietum mitis. Pierwszy z nich posiada charakter subatlantycki, a jego gatunki charakterystyczne -Spergula vernalis i Teesdalea nudicaulis, osiągają w Polsce wschodnią granicę zasięgu.

Omawiane zbiorowiska występują przeważnie na nieutrwalonych podłożach, na glebach inicjalnych, a także na ubogich, kwaśnych glebach bielicoziemnych. Zajmowane przez nie siedliska charakteryzują się silnym nasłonecznieniem i specyficznymi warunkami wilgotnościowymi. Woda w glebie utrzymuje się dłużej jedynie wiosną, gdyż luźne piaski wydmowe odznaczają się dużą przepuszczalnością. Dodatkowe utrudnienie dla roślin stanowi okresowe nawiewanie i odwiewa-nie piasku.

Murawy napiaskowe z reguły zbudowane są z dwóch warstw. W górnej rosną wąskolistne trawy, głównie Corynephorus canescens i Festuca ovina z domieszką pozostałych roślin kwiatowych, np.: Rumex acetosella, Helichrysum arenarium, Hieracium pilosella, Teesdalea nudicaulis i Spergula vernalis. W dolnej występują rośliny zarodnikowe: ciepło- i światłolubne mszaki (Brachythecium albicans, Cera-todon purpureus i Polytrichum piliferum) oraz porosty (Cornicularia aculeata, Cla-donia mitis i C. pyxidata). W wielu przypadkach liczba gatunków tych ostatnich jest większa niż roślin naczyniowych. Sytuację taką ilustruje murawa chrobotkowa Corniculario-Cladonietum mitis, którą można zobaczyć w Puszczy Noteckiej, na poboczu leśnej drogi prowadzącej na „Bagna" koło Chlebowa.

Omawiane zbiorowiska posiadają swo?stą rytmikę sezonową. Wczesną wiosną, gdy podłoże jest dostatecznie wilgotne, zakwitają masowo terofity, np.: Spergula vernalis czy Teesdalea nudicaulis, co obserwować można w murawie szczotlicho-wej Spergulb-Corynephoretum [punkt terenowy 11], Rośliny te szybko kończą swój cykl życiowy i przeżywają porę suchą w postaci nasion. Latem dominują byliny, takie jak: Corynephorus canescens, Helichrysum arenarium, Hieracium pilosella i Sedum acre.

W odkrytych, nasłonecznionych murawach napiaskowych dominują rośliny światłolubne (heliofity), a przy tym, ze względu na kwaśne gleby, acidofilne. Z kolei warunki wilgotnościowe decydują o obecności licznych gatunków o cechach kseromorficznych. Wśród nich wyróżnić można sklerofity, np. Corynephorus canescens, jak i sukulenty, np. Sedum acre. W murawach pionierskich dużą rolę odgrywają rośliny krótkotrwałe (terofity). Odmienne przystosowania do warunków siedliskowych posiadają niektóre rośliny trwałe. Dobrym przykładem może być Corynephorus canescens, trawa o licznych, wąskich liściach tworzących gęstą kępę. Silny wzrost wegetatywny oraz rozbudowany, wiązkowy system korzeniowy pozwalają jej dobrze znosić zarówno okresowe przysypywanie piaskiem, jak i od-wiewanie. O specyfice siedlisk zajmowanych przez murawy psammofilne świadczy też stosunkowo duża liczba roślin zarodnikowych (por. zestawienie tabelaryczne na str. 40).

Murawy psammofilne mogą wykształcać się z przyczyn naturalnych, np. w procesie zarastania nowo powstałych wydm śródlądowych. Znacznie częściej jednak kształtują się dzięki działalności człowieka, w procesie sukcesji wtórnej na terenach odlesionych. W niektórych przypadkach murawy napiaskowe zanikają pod wpływem ekspansji gatunków obcych. Przykładem jest wkraczanie i rozrost Robinia pseudacacia [punkt terenowy 11], prowadzące do przemian siedliska (m.in. wzbogacenia gleby w azot).

6.5.2. Murawy kserotermiczne

Murawy kserotermiczne (termofilne) to typ trawiastej roślinności ciepło- i su-cholubnej, kalcyfilnej (wapieniolubnej), charakteryzującej się często bardzo bogatym i urozmaiconym składem florystycznym. Centrum ich rozmieszczenia przypada na obszary stepowe o klimacie kontynentalnym. Zbiorowiska tego typu budowane są zwykle przez kępowe, wąskolistne trawy (np. z rodzajów ostnica Stipa, kostrzewa Festuca i strzęplica Koeleria), ponadto liczne byliny, krzewinki oraz terofity. W Wielkopolsce ich występowanie związane jest z obszarami morenowymi o bogatej rzeźbie, zwłaszcza z suchymi, stromymi stokami o ekspozycji południowej i południowo-zachodniej, z czym wiąże się ich duże nasłonecznienie. Siedliska takie występują między innymi na zboczach krawędzi doliny Warty koło Roga-linka [punkt terenowy 13] oraz na stokach ozów nad Jeziorem Budzyńskim [punkt