CCF20100503052

114

Wybrane typy roślinności

domicki. Na skutek eksploatacji torfu powstało tam około 50 bezodpływowych zbiorników wodnych. Obecnie zajmują one obszar ponad 42 ha (ryc. 40). We wszystkich dołach potorfowych zachodzi proces powolnej, spontanicznej regeneracji roślinności torfotwórczej. Inicjują ją zarówno zbiorowiska szuwarowe z Phragmites communis i Typha latifolia, jak i zbiorowiska mszyste nasuwające się na lustro wody w formie tzw. pła. Są to najczęściej luźne skupienia Sphagnum cu-spidatum. Pomiędzy darnie mszyste wnikają byliny (np. Carex lasiocarpa i Meny-anthes trifoliata). Kłącza tych roślin wiążą i utrwalają darń. Na taki pomost wkracza Sphagnum fallax, powodujący wypiętrzenie się kożucha torfowców ponad'poziom wody. Pojawiają się też kolejne rośliny naczyniowe, jak np. Eriophorum angustifo-lium. W miejsca bardziej utrwalone wchodzą przedstawiciele rodziny Ćricaceae (Oxycoccus quadripetalus i Andromeda polifolia), a także Drosera rotundrfolia. Tam też osiedla się nie znoszący zalewania torfowiec Sphagnum magkllanicum, któremu towarzyszy Polytrichum strictum. Stopniowe pogrubianie się kożucha roślin i oddalanie się zwierciadła wody powoduje, że masowo rozrastają się duże kępy Eriophorum vaginatum. Z czasem następuje przesuszanie górnych warstw podłoża, co sprzyja osiedlaniu się Betula pubescens i Pinus silvestris oraz wnikaniu innych elementów borowych, jak Ledum palustre, Vaccinium myrtillus i V. vi-fis-idaea. Wykształcają się płaty boru bagiennego Vaccinio uliginosi-Pinetum (por. rozdz. 6.2.2).

Podczas zajęć prezentowany jest najlepiej zachowany kompleks roślinności torfowiskowej wykształcający się na obszarze tzw. „Bagienek" (ryc. 40). W jego skład wchodzi właściwa roślinność torfowiskowa oraz płaty boru bagiennego. Roślinność otwartego torfowiska wysokiego tworzy kożuch obumierających od dołu, a odrastających ku górze torfowców zdominowany przez Sphagnum magellani-cum i S. falla*, przeplatany skupieniami innych mchów: Aulacomnium palustre i Polytrichum strictum. Rośliny naczyniowe rosnące w warunkach skrajnej skąpożywności i długotrwałej suszy fizjologicznej wykazują szereg strategii adaptacyjnych. Niedostępne w podłożu związki azotowe uzupełniane są bądź przez endomikoryzę typovyą dla przedstawicieli rodziny Ericaceae (Andromeda polifolia, Calluna vulgaris, Oxycoccus quadripetalus i Vaccinium vitis~idaea) lub czerpane są z organizmów zwierzęcych przez rośliny owadożerne, np. Drosera rotundifolia. Wywołana suszą fizjologiczną niemożność wykorzystania obfitych zasobów wodnych sprzyja wykształceniu morfologicznych adaptacji do ograniczenia transpira-cji, np. obecność kutneru (Ledum palustre) lub substancji woskowych (Andromeda polifolia) na spodniej stronie liści, kutikuli na powierzchni liści (Oxycoccus quadri-petalus i Vaccinium vitis-idaea) czy też redukcja powierzchni blaszki liściowej (Calluna vulgaris i Empetrum nigrum).

Pytania kontrolne

1. Jakie warunki muszą być spełnione, aby doszło do wykształcenia się torfowiska wysokiego?

2. Jak różnicuje się szata roślinna torfowiska w zależności od stopnia uwilgotnienia podłoża?

Roślinność stref przybrzeżny^ wódstojących¹!^^^

Ryc. 40. Szkic sytuacyjny kompleksu torfowiskowego „Bagna kolo Chlebowa (wg CELKI i SZKUDLARZA 2000)

1 - cieki wodne, 2 - drogi, 3 — doły potorfowe, 4 — zabudowania, 5 — lasy, 6 - mokradła, 7 — łąki, 8 - rezerwat „Bagno Chlebowo"

Literatura uzupełniająca

Jasnowski J. 1975. Torfowiska i tereny bagienne w Polsce. [W:] KAC N. J. (red.). Bagna kuli ziemskiej. PWN, Warszawa.

6.4. Roślinność stref przybrzeżnych wód stojących i płynących

W wodach śródlądowych można spotkać przedstawicieli różnych grup roślin -od drobnych jednokomórkowych glonów do roślin kwiatowych, Duże rośliny związane ze środowiskiem wodnym (głównie kwiatowe, a także paprotniki, mszaki oraz większe plechowate glony) noszą nazwę hydromakrofitów, w przeciwieństwie do organizmów np. planktonowych, mających rozmiary mikroskopijne. Hydromakrofity przystosowały się do życia w środowisku wodnym w różnym stopniu. Niektóre mogą występować tylko w miejscach okresowo zalewanych, u innych przystosowanie to jest tak daleko posunięte, że nie mogą już żyć poza wodą. Na rozmieszczenie roślin ma wpływ ukształtowanie dna zbiornika, ilość dostępnych substancji pokarmowych czy też ilość światła potrzebna do efektywnego przebiegu fotosyntezy. Część ekosystemu jeziornego zajęta przez rośliny to fitoli-toral. W jego obrębie, zależnie od lokalnych warunków, wykształcają się wyraźne