CCF20100503050

770 Wybrane tyfjy roślinności

rolę gatunków wyróżniających zespól. Lokalnie optimum w piatach Luzulo-Fage-tum uzyskują Luzula pilosa i Majanthemum bifolium (tab. 4).

Niewielkie powierzchniowo fitocenozy kwaśnej buczyny niżowej spotyka się w kompleksie lasów bukowych kolo Słomowa [punkt terenowy 4].

Kwaśna dąbrowa Calamagrostio-Quercetum

Kwaśna dąbrowa, będąca podobnie jak buczyny przykładem subatlantyckich zbiorowisk leśnych, występuje na znacznych obszarach zachodniej Polski. Jej fitocenozy spotkać można m.in. w okolicach Slomowa [punkt terenowy 4] oraz w Wielkopolskim Parku Narodowym [punkt terenowy 8], Wykształca się na zakwaszonych glebach różnego».typu, powstałych najczęściej z piasków gliniastych lub płytkich piasków naglinowych. W terenie jej płaty występują w mozaice z innymi zbiorowiskami leśnymi, zajmując siedliska o pośredniej trofii między grądami lub buczynami a borami sosnowymi (ryc. 39B).

Drzewostany kwaśnej dąbrowy budowane są przez dęby: Quercus robur (przeważa na siedliskach wilgotniejszych) i Q. sessiiis (dominuje w miejscach suchszych i cieplejszych), a w domieszce pojawiają się Fagus sihatica i Pinus silvestris (sosna może nawet panować w płatach antropogenicznie przekształconych). Warstwę b buduje podrost drzew oraz Frangula alnus i Sorbus aucuparia. Dobrze rozwinięte runo zielne może mieć rozmaity charakter. Spotkać można np. fitocenozy z runem krzewinkowym zdominowanym przez Vaccinium myrtillus, trawiastym z Calamagrostis arundinacea, Festuca ovina i Fioicus mollis oraz paprociowym z panującą orlicą Pteridium aquilinum. Na uwagę zasługuje znaczący udział hemi-kryptofitów (ryc. 37d). Warstwa mszysta jest rozmaicie rozwinięta; przeważają w niej mchy acidofilne, głównie Polytrichum formosum. Przeciętny obraz struktury warstwowej tego lasu ilustruje rycina 38i.

Gatunkami charakterystycznymi Calamagrostio-Quercetum są w Wielkopol-sce: Calamagrostis arundinacea, hiieracium lachenalii, H. Iaevigatum, H. sabau-dum, Fioicus mollis i Pteridium aąuilinum. Gatunkami wyróżniającymi ten zespół od innych lasów liściastych są m.in. Pinus^ilvestris, Vaccinium myrtillus i Pleuro-zium schreberi, a od borów sosnowych np. Anemone nemorosa, Corylus avellana i gatunki drzew liściastych (tab. 4).

Bór sosnowy świeży Leucobryo-Pinetum

Oligotroficzne gleby bielicoziemne, powstałe z piasków wydmowych i najuboższych piasków sandrowych (ryc. 39B), w dużej mierze zalesione, zajęte są w Wielkopolsce przez zbiorowiska borów sosnowych. Dominuje wśród nich bór sosnowy świeży Leucobryo-Pinetum, którego centrum zasięgu przypada na zachodnią Polskę. Porasta on siedliska umiarkowanie wilgotne oraz świeże, unikając skrajnie suchych. Z jego płatami można zapoznać się w Puszczy Noteckiej [punkt terenowy 1] i w Wielkopolskim Parku Narodowym [punkt terenowy 8],

Drzewostany Leucobryo-Pinetum są przeważnie jednowarstwowe i stosunkowo słabo zwarte (por. ryc. 38j), dzięki czemu do dna lasu dociera dużo światła. Buduje je Pinus silvestris z domieszką Betula verrucosa. Luźną, o skupiskowym charakterze warstwę krzewów tworzy głównie podrost sosny i brzozy z niewielkim udziałem Juniperus communis oraz krzewiastych osobników buka i dębów o obniżonej żywotności. W warstwie c dominują chamefity (ryc. 37c): Calluna vulgaris, Vaccinium myrtillus i V. vitjs-idaea, spotyka się też Chimaphila umbellata, Pirola secunda oraz Lycopodium clavatum i L. complanatum. Oprócz nich większe znaczenie mają tylko wąskolistne trawy Deschampsia flexuosa i Festuca ovina. O fizjonomii runa większości piatów decyduje bardzo dobrze rozwinięta warstwa mszysta (ryc. 38j). Jej głównymi komponentami są: Dicranum polysetum, D. sco-parium, Hylocomium splendens, Hypnum jutlandicum, Leucobryum glaucum, Pleurozium schreberi, Pohlia nutans i Scleropodium purum.

Pod powierzchnią ziemi znaleźć można kuliste owocniki grzyba jeleniaka szorstkiego Elaphomyces asperulus tworzącego mikoryzę z sosną.

Gatunkami wyróżniającymi Leucobryo-Pinetum są Deschampsia flexuosa, Leucobryum glaucum i Lycopodium complanatum. Zarys składu florystycznego zespołu i jego odrębność od innych borów sosnowych przedstawia tabela 4.

Bór chrobotkowy Cladonio-Pinetum    **

Skrajnie suche i jałowe siedliska w obrębie kompleksów borów sosnowych, szczególnie szczytowe partie pagórków wydmowych, zajmują fitocenozy boru chrobotkowego (ryc. 39B). Spotkać je można często w Puszczy Noteckiej [punkt terenowy 1],

Luźne i w porównaniu z borami świeżymi niskie drzewostany tego typu lasu buduje wyłącznie Pinus silvestris, której nieliczny podrost z udziałem jałowca tworzyć może słabo wykształconą warstwę b (ryc. 38k). Niewielki jest też udział warstwy c, w której, obok nalotu sosny, skupiskowo pojawiają się krzewinki (Calluna vulgaris i Vaccinium vitis-idaea) oraz Festuca ovina. Specyficzny charakter zbiorowiska wynika z obfitej obecności krzaczkowatych porostów, głównie chrobotków z rodzaju Cladonia w silnie zwartej warstwie d. Obok wymienionych już mchów borowych (z których brak jednak Leucobryum glaucum, Hylocomium splendens i Scleropodium purum) licznie rosną w niej Dicranum spurium i wątrobowiec Ptili-dium ciliare.

Do gatunków charakterystycznych Cladonio-Pinetum należą m.in.: Cladonia silvatica, C. tenuis, C. impexa, C. rangiferina, C. furcata, C. gracilis i Dicranum spurium (por. tab. 4).

Bór bagienny Vacciiiio uliginosi-Pinetum

W odróżnieniu od dwóch poprzednich zespołów, zajmujących gleby mineralne, bór bagienny występuje na podłożu organicznym, na torfach sfagnowych, stanowiąc ostatnie stadium sukcesyjne roślinności torfowisk wysokich (ryc. 39B). Fitocenozy tego zespołu obserwować można w obrębie kompleksu torfowisk „Bagna" koło Chlebowa [punkt terenowy 2],

Uderzająco niskie, choć różnowiekowe drzewostany tego zbiorowiska leśnego budowane są przez ugałęzione od nasady pnia i często krzywe sosny oraz brzozy. Nierzadko warstwa a jest trudna do oddzielenia od warstwy b, utworzonej przez podrost tych gatunków, osiedlający się głównie na wyraźnie wyniesionych kępach. Warstwę zielną budują przede wszystkim krzewinki, wśród których, obok Calluna vulgaris i Vaccinium vitis-idaea, uwagę zwracają łany żurawiny Oxycoccus quadri-petalus oraz okazałe kępy Ledum palustre i Andromeda polifolia (por. ryc. 37c).