CCF20100503055

120 Wybrane typy roślinności

terenowy 11], gdzie obserwować można skupienia muraw kserotermicznych. Prawie wszystkie tego typu zbiorowiska należą do narażonych na wymarcie w skali kraju. Do częściej spotykanych w naszym regionie należy zespół Sileno otitae-Fe-stucetum.

Murawy kserotermiczne spotykamy m.in. na glebach typu rędzin oraz brunatnych właściwych (por. ryc. 3), a w obszarach stepowych przede wszystkim na czar-noziemach. Są to utwory żyzne, posiadające z reguły odczyn zasadowy, z obecnością węglanu wapnia. Decydujące znaczenie dla występowania omawianych' zbiorowisk mają stosunki mikroklimatyczne na stromych stokach. Miejsca te są bowiem silnie nasłonecznione dzięki południowej wystawie, ponadto odznaczają się dużymi wahaniami dobowymi temperatury (silnie nagrzane za dnia - nawet do 70°C na powierzchni gleby)»oraz intensywnym parowaniem.

Murawy kserotermiczne zbudowane są przede wszystkim z warstwy zielnej oraz słabiej rozwiniętej porostowo-mszystej. W przypadku omawianego na ćwiczeniach zespołu Sileno otitae-Festucetum w ramach warstwy ziełnej można wyróżnić dwie podwarstwy. W wyższej dominują gęstokępowe trawy Festuca trachy-phylla i Phleum Boehmeri oraz liczne rośliny dwuliścienne: Centaurea rhenana, C. scabiosa, Galium Verum, Artemisia campestris, Silene otites, Euphorbia cyparis-sias i in. W niższej licznie pojawiają się przyziemne rośliny naczyniowe, m.in. chamefity zielne (Thymus serpyllum i T. pulegioides), terofity (Arenaria serpyllifolia i stosunkowo rzadka w Wielkopolsce Medicago minima) oraz hemikryptofity, jak np.: Erigeron acer i Potentilla arenaria. Większość roślin występujących w tych warunkach to heliofity i kserofity, podobnie jak w przypadku muraw psammofilnych (np. Sedum acre czy Armeria elongata).

Murawy kserotermiczne w środkowej Europie nie są układami trwałymi i z biegiem czasu, w toku sukcesji, zwykle zastępują je ciepłolubne zarośla, a później lasy. W związku z tym do zachowania takich muraw niezbędna jest powtarzalna działalność człowieka, polegająca na ich wypasaniu oraz wycinaniu zarastających je krzewów i młodych drzew. Potrzeba czynnej ochrony wiąże się z tym, że zbiorowiska te są regionalnie rzadkie i skupiają wiele osobliwości florystycznych. Przykładem odpowiednich działań może być wypas owiec w rejonie Górzycy, Pa-mięcina i Owczar w dolinie dolnej Odry, prowadzony przez Lubuski Klub Przyrodników.

Pytania i zadania kontrolne

1.    Podaj główne różnice w warunkach siedliskowych pomiędzy murawami psam-mofilnymi i kserotermicznymi. Jakie są tego konsekwencje florystyczne?

2.    Wykaż związek rozmieszczenia różnych typów muraw z geomorfologią Wielkopolski.

3.    Przedyskutuj potrzebę uwzględnienia naturalnych przemian roślinności przy tworzeniu obiektów chronionych (np. rezerwatów przyrody) z udziałem zbiorowisk murawowych.

Literatura uzupełniająca

FILIPEK M. 1974. Murawy kserotermiczne regionu dolnej Odry i Warty. PTPN, Wydz. Mat.-Przyr., Prace Kom. Biol., 38. PWN, Warszawa-Poznań.

KORNAŚ J. 1972. Zespoły wydm nadmorskich i śródlądowych. [W:] SZAFER W., ZARZYCKI K. (red.). Szata roślinna Polski, t. I: 303-309. PWN, Warszawa. MEDWECKA-KORNAŚ A. 1972. Zespoły stepów i suchych muraw. Ibidem: 352-363.

6.6. Roślinność syhantropijna

6.6.1. Zagadnienia ogólne

Roślinność synantropijna (gr. syn - razem + anthropos - człowiek) to roślinność towarzysząca człowiekowi. Rozwija się ona na siedliskach przeobrażonych lub nowo utworzonych. Składające się^ia nią zbiorowiska synantropijne zbudowane są z gatunków obcych, z udziałem gatunków rodzimych, zorganizowane jako nowe, charakterystyczne kombinacje gatunków na miejscach pozbawionych przez człowieka roślinności naturalnej. Ugrupowania te powstają i utrzymują się dzięki człowiekowi.

Roślinność synantropijna obejmuje dwa typy zbiorowisk: segetalne i ruderalne.

Zbiorowiska segetalne (łac. seges - zasiew, rola, pole uprawne) to zbiorowiska powstałe wbrew woli człowieka jako towarzyszące uprawom polnym i ogrodowym.

Zbiorowiska ruderalne (łac. rudus, -eris - gruz, drobno potłuczony kamień) to zbiorowiska powstałe mimo woli człowieka jako towarzyszące osadnictwu, szlakom komunikacyjnym i obszarom przemysłowym.

Oba typy zbiorowisk, obok istniejących między nimi różnic, wykazują także wiele cech wspólnych. Są to ugrupowania pionierskie i otwarte na wnikanie przypadkowych składników. Ponadto odznaczają się one uproszczoną strukturą, znaczną przewagą (w większości układów) roślin krótkotrwałych nad długotrwałymi (ryc. 42) i dużą rolą roślin obcego pochodzenia. Antropofity w wielu jednostkach stanowią połowę składu florystycznego i często pokrywają więcej niż 2/3 powierzchni (ryc. 43). Rośliny budujące te zbiorowiska cechują się m.in.:

•    krótkim cyklem rozwojowym; niektóre z nich (np. Capsella bursa-pastoris, Calinsoga parviflora, Poa annua, Stellaria media) w ciągu jednego sezonu wegetacyjnego wydają 2-3 pokolenia;

•    produkcją dużej liczby nasion (tab. 5);

•    zachowaniem zdolności do kiełkowania nasion przez wiele lat (np. Anagallis arvensis - 5 lat, Si napis arvensis - 10, Amaranthus retroflexus - 40);

•    nierównoczesnym i szybkim kiełkowaniem nasion w ciągu całego sezonu wegetacyjnego;

•    obecnością licznych pączków odnawiających na podziemnych częściach roślin wieloletnich (ryc. 44 i 45); w niektórych przypadkach ich liczba nie ustępuje liczbie nasion;

•    dużą zdolnością do rozmnażania wegetatywnego i konkurencyjnością;

•    szerokimi zdolnościami adaptacyjnymi, w tym odpornością na herbicydy.