Drzewo życia1

Przywoływanie wiosny nie było aktem jednorazowym. Powtarzano je w kolejnych dniach marca, a nieraz jeszcze dłużej. Sugeruje to — podobnie jak troska o wywołanie wiosny o właściwej porze — że ludność wiejska oczekiwała jakiegoś znaku świadczącego, iż jej zabiegi odniosły pożądany skutek. Był nim pierwszy wiosenny grzmot. Pierwsze uderzenie pioruna jest — na mocy mitu kosmogonicznego — świadectwem, że na płaszczyźnie kosmicznej siły ciemności i destrukcji, symbolizowane przez wyzwalającego się z łańcucha Diabła, zostały pokonane, a równocześnie piorun „otworzył” ziemię. I jakkolwiek uważano tak w wielu okolicach, to jednak moment złączenia się diabelskiego łańcucha, będący warunkiem trwania świata, sytuowano najczęściej podczas Wielkanocy. Jest to znamienny przykład rozbicia świadomości i zaniku znaczenia wydarzeń mitycznych wśród społeczności wiejskich.

Znano też inne znaki wskazujące na przyjście wiosny. I one — choć nie tak wyraźnie jak poprzedni — nawiązują do symboliki mitologicznej. Dość często żywiono przekonanie, że nadejście wiosny zwiastuje pojawienie się pewnych gatunków ptaków, zwykle skowronka, jaskółki, bociana, czasem kukułki. Miały one przynosić klucze, którymi wiosna otwierała ziemię, aby ta mogła wypuścić roślinność. Piorun — jak wiemy — także otwierał ziemię. W tym kontekście (klucze wydają się być jedynie jego metaforą. I wówczas jasne jest dlaczego w pieśniach o otwarciu ziemi, zanotowanych u Czechów, na Morawach, w Wielkorusi i Białorusi, prośbę o klucze kierowano zazwyczaj do św. Jerzego. Na przykład Czesi znali piosenkę zawierającą takie oto słowa: Święty Jerzy wstaje i ziemię otwiera.

Aby trawa rosła, traweczka zielona.

Z kolei na Morawach, oczekiwanie nadejścia wiosny powiązane było bezpośrednio z obrzędem topienia Marzan-

184