DSC02800

Umienie nieskończonej rozciągłości wtzechiwiju i nitskoneronej undoici »vahi»uii» ustanowionych mocą kreacji Boga nieskończonego.

jest nieskończony zarówno w wymiarach fizycznych, czasowo-przcstrzennych, jak i w nieograniczonej mnogości możliwości, które potencjalnie wytwarza. Stanowi rzeczywistość realną, prawdziwą, choć nie dającą się zbadać umysłem z pomocą metod empirycznych lub racjonalnych. We wczesnej rozprawie z okresu „przcdkrytyczncgo" Allgemeine Naturgeschichte und Iheorie des Him-mels( 1755) filozof dopuszcza istnienie nieskończonej rozciągłości wszechświata i nieskończonej wielości wszechświatów ustanowionych mocą kreacji Boga nieskończonego, gdyż „absurdem byłoby przedstawiać sobie Boga jako wykorzystującego tylko nieskończenie małą część swych twórczych możliwości, myśleć o tym rezerwuarze prawdziwej potęgi natur i światów jako o czymś biernym i zamkniętym w wiecznej stagnacji”^{1 2}". Za Giordancm Bninem autor Krytyki czystego rozumu wyobrażał sobie, „że nieskończony kosmos - przejaw nieskończonej siły i zdolności twórczej Boga - wypełniony jest niezliczonymi światami ożywionymi"²’’, a mieszkające na nich istoty rozumne zbliżają się stopniowo do Boga poprzez samodoskonalenie.

W okresie powstawania „wielkich krytyk” filozof przeciwstawia skończoność i nieskończoność w anrynomiczncj relacji, która możliwa jest do wyjaśnienia tylko na obszarze filozofii, albowiem naukowy racjonalizm czy empiryzm nie dają odpowiednich narzędzi opisu, zaś wszelka wiedza uzasadniana jest poprzez transcendentną analitykę²*⁰. Naukowy ogląd wskazuje wprawdzie na obecność nieskończoności, ale dowiedzenie jej istnienia umożliwia tylko poznanie filozoficzne. Daje się w nim dowieść dogmatycznie racjonalistycznej tezy, iż „świat posiada początek w czasie, a przestrzennie jest również nieogra-

niczon/’'*’, jak i zdroworozsądkowej antytezy mówiącej, że „świat nic ma początku i nie ma granic w przestrzeni, lecz jest nieskończony zarówno co do czasu, jak i co do przestrzeni"'**. Oba dowodzenia oparte są o przyjęte wcześniej założenia i przesłanki. Tej antynomii można jednak uniknąć, gdy rzecz rozpatrzymy krytycznie. Wówczas okaże się, że przedmiot naszych zainteresowań wykracza poza horyzont badawczy umysłu, napotyka na przeszkody nie do przezwyciężenia. Obiektywnie - twierdzi Kant w trakcie analizy pojęcia wzniosłości - a nie tylko subiektywnie występuje „niemożliwość pomyślenia nieskończoności jako całkowicie danej”’*’, a to z powodu ograniczeń władz poznawczych człowieka. Filozof z Królewca rcintcrprctujc w ten sposób pogląd Kartezjusza, który sądził, że nieskończoność dano nam implicite w akcie narodzin jako swoistą emanację idei wiecznego Boga, co poszerza nasze możliwości interpretacji świata. Jednak poznanie u człowieka - twierdzi Kant - jest skończone, albowiem rozum posiada swoje granice, poza które nic może wyjść. Tylko Boska duchowa istota ma tedy zdolność do nieskończonego poznania. Dedukujemy, że z niej rodzą się skończone byty^,*⁴. Ograniczona i skończona istota ludzka nic potrafi ogarnąć i poznać nieskończoności. Myślenie transcendentne poza granicami rozumu to złudzenie. Mamy dostęp co najwyżej do rzeczywistości realnej, a w doświadczaniu jej nie ma nic nieskończonego'

Ograniczona i skończona istota ludzka nie potrafi ogarnąć i poznać nieskończoności.

'*' F. Copleston, Historia filozofii, t. VI: Od Wolffa do Kanta, przeł. J. Łoziński, Warszawa 1996. *• J°9-Tamże.

'*’ I. Kant, Krytyka władzy sądzenia, przcł., przedmowa i przypisy J. Gałecki, przekład przejrzał A. Landman. Warszawa 1986, s. 155.

'** Zob. F. Copleston, Historia filozofii, t. IX: Od Maine de Bi rana do Same a, przeł. B. Chwcdcńczuk, Warszawa 1991, s. 4)4-435.

'*’ Zob. W. Herman. Problem nieskończonoict w „Krytyce czystego rozumu", „Edukacja Filozoficzna", vol. 38, 2004, s. 21-)).

103

1

¹" Tenże, PopuUreSdmften. wyd. P. Mcsigcr. Lcipzig 1911, s. 7; cyt. za: A. Lovcjoy, dz. cyt.,

2

160.

J. Kicrul, Lad lwięta. Od kosmosu Arystotelesa do wttechfwiau wielkiego wybuchu. Warszawa 1007,1.187.

¹⁶⁰ Zob. O. Hoffc, ImmunuelKant, przeł. A. M. Kaniowski, Warszawa 2003, s. 144-147. IOZ