DSC04339 (5)

(

cxxrv    CZ. rv.- UWAGI WYDAWNICZE

%

Jł

h

E

Si

A

Ai

Al

Zc

AJ

Ck

No

No

No

O

Ma

Pra

kiego rodem, aJe przez Norwida zupełnie odmienionego i świetnie prezentującego się jako wyraz instrumentacyjny, chodzi

0    hurragan z Czynowników (z fr. ouragan skojarzonego zapewne z hourra lub in.).

Wiele w VM obcych nazwisk. Używa ich poeta również 'bądź w postaci oryginalnej, np. Torąuato Tasso (XXXII), Alfred de Musset (LXXIX — odmienione imię wg polskiej fleksji), bądź częściowo lub całkiem spolonizowanej, np'. Marek Aureli (LXXV), Sokr.ai (LXXX), Daru (XXXVI i Epilog), Monteku Kapuleti (VI), Machiawel (Epilog). Połowiczność polonizacji usunąłem (np. Schakespeara oryginału zastąpiła forma Shakespeare'a\ nazwisko Machiawel - czy może już nazwę - zastąpił całkowicie spolonizowany Makiawel). Pozostały, naturalnie, postaci nazwisk: Dant, Sokrat, Wer gil. Fidias, Orfei itp. Zostawiłem też spolonizowane do końca przez poetę nazwisko Szopen.

Duże litery. Sprawa ta wiąże się nie tylko z ortografią, lecz także z Norwidowskim systemem wyróżnień, który stanowi składnik jego warsztatu poetyckiego. O tym będzie mowa dalej; tu sygnalizuję modernizację zapisu przymiotników typu: Grecki, 'Rzymski, Tyryjski, Chrześcijańsku Polski itp. Modernizuję też •wyróżniki literowe w nazwach pospolitych typu: Rzeźbiarz, Niebo (w znaczeniu przestworzy), Krzyż itp.

Inne wyróżnienia. Skomplikowana to i budząca różnorodne wątpliwości sprawa; poeta stworzył rozległy system wyróżnień graficznych. Najważniejszą rolę odgrywają w nim majuskuły

1    podkreślenia.    '

Dużej początkowej litery używa poeta obficie, choć nie zawsze można zrozumieć jego intencję, a też nie zawsze on sam jest konsekwentny, np. w III 7 ma zapis Dziejów, ale •w w. 1J dziejów; w IV 1 obok siebie szewc i Rzeźbiarz (dialogujący ze sobą!), w VII 1 prawda, w. 5 Popularność (kłócące się właśnie). Przykładów podobnej ni es tar ann ości jest— więcej. Przyjąłem następującą zasadę: jeśli wyraz jest nazwą własną („imieniem rzeczy”) pozostawiam (a nawet wyjątkowo

dodaję) dużą literę; dotyczy to również imiennie potraktowanych przez poetę pojęć ogólnych, np. Ojczyzna (1 5), Matka, Ojciec (XLDi 1 i 37),' Słodycz (1_XX1V 21 — tu emendacja: w autografie słodycz, ale w towarzystwie wyróżnionego Męstwa, więc wyrównałem znaki; podobnie w Addio!), MU, Mistrz, Cnota, Niebo (w znaczeniu imiennym), Arfa, Duch, Litera (emendacja analogiczna do wcześniej wskazanych).

Innym jeszcze wyróżnikiem jest pogrubienie całego wyrazu, co oddaję kapitalikami: Kąty (I 42), na Babylon do Jerózalem (I 43- 44), Ecce-Homo (XU1 9), Brak (XCIX 71), Pisma. Dzielą. Agenda (Epilog 2. 10).

Obok wyróżniania wyrazów za pomocą różnych stopni pisma Norwid używa (chyba jednak nadużywa) podkreśleń. W autografie .VM co krok potykamy się o podkreślenia wyrazów, wyrażeń, zdań, a nawet większych całostek wierszowych (np. XXXII 4—6; XCIX 15— 17, 38—43, 115—117); te podkreślenia wzbogacał poeta w kolejnych redakcjach. Skutek jest taki, że w całym VM tylko 3 teksty nie zostały wyróżnione w ten sposób, są to: IV. Posąg i obuwie, VI. W Weronie i LVI. Czułość. Podkreślenia Norwidowskie są wielofunkcyjne; jedną z podstawowych funkcji jest „zwiększanie rzeczy", inną — sygnalizowanie dystansu wobec wypowiedzi lub sygnalizowanie cudzysłowu ; generalnie — podkreślenia pełnią funkcję ekspresywną. W druku podaję je bez zmian (uwzględniając wszystkie fazy kształtowania dzieła) w postaci rozspacjowania wyrazów, co może nie jest graficznie ładne, ale już utrwalone w drukach Norwidowskich od'dawna. Miriam próbował zastąpić spację kursywą, ale i ten pomysł nie na wiele się przydaje.

Skrzyżowania podkreśleń z wyróżnieniami literowymi rozwiąż załem według następującej zasady: zawsze daję pierwszeństwo podkreśleniu (spacja), usuwam żaś inicjalną maju skulę, jeśli podkreślony wyraz nie mieści się w kategorii imion lub wyrazów _ szczególnie znaczących (głównie .emocjonalnie) w Norwidowskim świecie; Na pewno nie udało się tu uniknąć rozwiązań