DSC06042 (3)

26 Stanisława Golinowska, Piotr Broda- Wysocki

uprawnień do pomocy, a w tym odnośnie do kryterium dochodowego, które uprawnia do korzystania ze świadczeń.

Często kryterium dochodowe, które stanowi tzw. próg wejścia do systemu pomocy społecznej stanowi oficjalną, urzędową linię ubóstwa. Stopę ubóstwa mierzy się wówczas w odniesieniu do tego progu.

Urzędową linię ubóstwa wyznacza niekiedy stopa wolna od opodatkowania po. datkiem dochodowym (PIT), gdy jej konstrukcja związana była z koncepcją zwal* czania ubóstwa także przez system podatkowy („nie opodatkowuje się biedy”).

Ubóstwo jako zdolność (capability) do normalnego życia

Koncepcja ubóstwa w kategoriach zdolności do wypełniania funkcji życiowych powstała w opozycji do mierzenia ubóstwa tylko w kategoriach posiadania niezbędnej sumy dochodów i/czy majątku. Zdolność do wypełniania funkcji życiowych oznacza możliwość życia w takich warunkach środowiska, które nie za- I grażają zdrowiu, w takich warunkach organizacji zdrowia publicznego, które I umożliwiają uniknięcie chorób zakaźnych, w takich warunkach organizacji i ja- I kości działania państwa i społeczeństwa, które dają poczucie bezpieczeństwa, do- I stęp do zdrowej i wystarczającej żywności, do potrzebnej informacji, możliwość I kształcenia się, możliwość reprodukcji oraz uczestnictwa w życiu politycznym I (Falkingham 1999).

Dla definiowania ubóstwa w kategoriach zdolności i możliwości kluczową I postacią jest A. Sen. Koncepcja capability w jego ujęciu oznacza spełnienie wa- I runków, które pozwalają osobom cieszyć się rzeczywistą wolnością, która ozna- I cza prowadzenie takiego życia, jakie uznają oni za wartościowe i w jakim funk- I cjonują takie społeczne urządzenia, jak dobra edukacja podstawowa oraz opieka I zdrowotna zapewniająca dłuższe trwanie życia¹ (Sen 1981, 1984, 1999). Można I wskazać następujące argumenty wspierające to podejście:

- na rzeczywistą deprywację możliwości wpływ mają nie tylko niskie dochody; I

- ograniczonych możliwości nie daje się wyrównać tylko wzrostem dochodów; I

- możliwości określające zdolność człowieka do realizacji normalnych w danym społeczeństwie funkcji życiowych zależą nie tylko od działania (i postaw) jednostki i jego rodziny.

Ubóstwo wielowymiarowe

Ograniczoność koncepcji ubóstwa opartej na ujęciach i pomiarach jednowymiarowych prowadzi do ciągłego poszukiwania metod pozwalających na ujęcia szersze; wielowymiarowe. Ujęcie wielowymiarowe może dotyczyć uwzględniania w definicji ubóstwa deprywacji nie tyko potrzeb podstawowych lecz także ponadpodstawowych, a w tym - uczestnictwa w życiu kulturalnym, społecznym i politycznym. Może też wyjść poza kategorię niezaspokojonych potrzeb i uwzględniać warunki życia w szerszej perspektywie: środowiska naturalnego (jakość powietrza i dostęp do czystej wody), środowiska społecznego (jakość sąsiedztwa, pomoc wzajemną), partycypację polityczną i dostęp do instytucji obywatelskich i socjalnych.

Wielowymiarowe podejście nastawione jest też na ukazywanie zasobów i możliwości jednostek, grup społecznych czy całych narodów do normalnego rozwoju; bez ubóstwa.

Ten sposób myślenia leży u podstaw filozofii UNDP (The United Nations Development Programme) i zastosowanej miary zrównoważonego rozwoju ludzkiego¹* określanej mianem HD1 (Humań Development Index). Wprowadzenie indeksu HDI pozwala na pełniejszą ocenę poziomu rozwoju aniżeli PKB na jednego mieszkańca czy inna miara ekonomiczna, zwłaszcza jeśli indeks jest analizowany wraz z innymi wskaźnikami rekomendowanymi (wprowadzonymi) przez UNDP, dotyczącymi poszczególnych obszarów (dziedzin) rozwoju gospodarczego, społecznego i demograficznego, a także danymi obrazującymi zanieczyszczenie środowiska, stopień bezpieczeństwa osobistego i inne aspekty życia w danym kraju¹⁴.

HDI uzupełniają trzy syntetyczne wskaźniki, skonstruowane na podstawie podobnych zasad. Uwzględniają one dystrybucyjne efekty rozwoju wg płci (GDI — Gender-related Development Index) oraz udział kobiet w procesach decyzyjnych (GEM - Gender Empowerment Measure)_t a także poziom ubóstwa mierzony w kategoriach rozwoju ludzkiego (HPI - Humań Poverty Index). Wprowadzo-³ Indeks zrównoważonego rozwoju nawiązuje do koncepcji możliwości Sena, który jest jednym z twórców podejścia UNDP.

HDI jest miarą syntetyczną opartą na średnich wskaźnikach obejmujących trzy podstawowe sfery życia. Jest to sfera zdrowia (oceniana poprzez wskaźnik przeciętnej długości życia), edukacji (wskaźnik alfabetyzmu, tj. umiejętności pisania i czytania ze zrozumieniem i wskaźnik skolaryzacji) oraz dochodu przypadającego na głowę mieszkańca (PKB per capita). Konstrukcja wskaźnika określa skrajne, docelowe wartości w każdej z wymienionych sfer. Informacje zawarte w HDI nie obejmują całości elementów zawartych w koncepcji rozwoju ludzkiego, ponieważ nie wszystkie jakościowe cechy rozwoju można zmierzyć, a dla wielu z kolei brakuje danych, bo nie są zbierane i nie prowadzi się odpowiednich szacunków.

Według A. Sena poziom życia może być określany przez zakres posiadanych możliwości (ca-pabilities) realizowania funkcji życiowych. Dla tworzenia możliwości kluczowe znaczenia mają nic tyle same towary, co ich właściwości umożliwiające określone funkcjonowania. Tak więc o wartości roweru decyduje to, że umożliwia poruszanie się szybciej i wygodniej niż na piechotę. Zmienność warunków życia sprawia, że do zapewnienia tych samych możliwości potrzebne są różne wiązki towarów (dóbr i usług) w zależności od etapu rozwoju i zwyczajów społeczeństwa oraz indywidualnych umiejętności korzystania z towarów. Poprzez takie ujęcie koncepcja ubóstwa Sena może stanowić istotne rozszerzenie koncepcji ubóstwa absolutnego. Osoba uboga to nie tylko taka, która nie ma wystarczających dochodów, ale również taka, która nie ma możliwości uczestniczenia w systemie oświaty, opieki zdrowotnej, nie ma możliwości dostępu do instytucji obywatelskich, w tym do sądownictwa i nie uczestniczy w życiu swojego środowiska lokalnego (z referatu M. Styrc na seminarium projektu).