DSCF0009

NIELS STEENSGAARD

także nastąpił gwałtowny rozwój przemysłu wełnianego. Lille rozwijało się pomyślnie mniej więcej do 1620 roku, ale zostało dotknięte recesją w latach trzydziestych XVII wieku. Eksport najważniejszego ośrodka produkcji, Hondschoote, uległ potrojeniu pomiędzy latami dziewięćdziesiątymi XVI a trzydziestymi XVII wieku, osiągając punkt szczytowy tego stulecia w 1630 roku; o katastrofalnej recesji nie może być mowy aż do lat 1640—1645. W Gandawie i Brugii zaprzestano produkcji tańszych jakościowo tekstyliów, ponieważ tkacze miejscy nie mogli konkurować z cenami przemysłu wiejskiego; ale z drugiej strony wykazali znaczne umiejętności przystosowania się do zmienionych warunków, przestawiając się na produkcję tkanin luksusowych. Według Craeybeckxa okres prosperity przemysłu tekstylnego w obu tych miastach trwał do ostatnich dziesięcioleci XVII wieku, kiedy to rosnący pretekcjonizm na rynkach eksportowych stał się główną przyczyną zmniejszenia się sprzedaży.

E>la Francji niemożliwe jest zdobycie jakichkolwiek godnych zaufania statystyk dotyczących produkcji czy eksportu, ale przy pomocy innych źródeł kwantytatywnych historycy francuscy zdołali oszacować rozwój przemysłu wełnianego w północnej Francji w XVII wieku. Do 1610 roku miał miejsce gwałtowny postęp, chociaż częściowo oznaczał on tylko osiągnięcie poziomu sprzed krachu, który towarzyszył ostatniemu etapowi wojen religijnych. W wolniejszym tempie postęp trwał do lat dwudziestych XVII wieku, jednak około 1630 roku przemysł został dotknięty ciężkim kryzysem, który utrzymywał się do połowy lat czterdziestych. Pewna poprawa zaznaczyła się w latach 1648 i 1659, a począwszy od roku 1660 nastąpił powolny i chwiejny postęp, charakteryzujący się przejściem na produkcję artykułów luksusowych. Podobny rozwój sytuacji można zaobserwować w stosunkach pomiędzy Akwizgranem a otaczającą go okolicą.

W tym obrazie europejskiego przemysłu wełnianego brakuje wielu szczegółów, ale jedno jest pewne: nie można wyciągać wniosków dotyczących ogólnych trendów europejskich na podstawie odosobnionych, lokalnych czy narodowych serii statystycznych. Nietrudno jest wykazać istnienie kryzysów miejscowych czy kryzysu produkcji okreś-

lonej jakości, lecz gdzie mamy umieścić ogólny kryzys europejski XVII wieku? Jeśli oprzemy się na danych włoskich czy kastylijskich — to w pierwszych latach stulecia; w 1614 roku — gdy wnioskujemy na podstawie eksportu angielskiego sukna; na początku lat trzydziestych — jeśli weźmiemy pod uwagę przemysł północnej Francji; w 1640 —1645 -^.gdybyśmy za kryterium przyjęli Hondscho-ote; w 1654 roku — opierając się na Lejdzie. Ale w tym czasie była już bliska odbudowa francuskiego przemysłu włókienniczego, a Gandawa i Brugia znalazły się w kłopotach dopiero po jego ożywieniu. Wreszcie angielski eksport „nowych sukien” wydaje się stopniowo wzrastać, prawdopodobnie też powiększyła się w ciągu stulecia produkcja tkanin wełnianych w północnej i wschodniej Europie.

Równie istotne, jak możliwe do wykazania wahania produkcji, wydają się być dwie strukturalne zmiany w wytwórczości tekstylnej: zwrot w kierunku przemysłu wiejskiego i przestawienie produkcji na lżejsze tkaniny. Wiek XVII stanowił wszędzie ważny etap w rozwoju opartego na nakładzie przemysłu wiejskiego, możliwe więc, że za stagnacją lub upadkiem przemysłu w miastach często kryło się przesunięcie produkcji do obszarów wiejskich. Ale ponieważ jednym z głównych motywów tego przesunięcia była chęć obejścia przepisów cechowych i uniknięcia podatków miejskich — to jest instytucji, które dostarczyły nam ogromnej większości źródeł kwantytatywnych s nigdy więc chyba nie zdołamy bliżej określić jego rozmiarów i chronologii. Nie jesteśmy też w stanie dokładnie uchwycić drugiej zmiany strukturalnej—zmienionych upodobań jeśli chodzi o sukno. Widoczna jest jednak wyraźnie generalna tendencja do odchodzenia od cięższego sukna ku lżejszym, wełnianym lub mieszanym suknom („worsteds”) i jedwabiom oraz—w drugiej połowie stulecia ^ ku indyjskiej bawełnie.

Handel międzynarodowy

Dostępne statystyki nie pozwalają także na sformułowanie jednoznacznych wniosków dotyczących ogólnych trendów w handlu międzynarodowym. Zacznijmy od handlu

27