DSCF0481 (2)

inteligencja 395

inteligencja 395

rą nazwano inteligencją. Trudno dokonać ścisłej klasyfikacji sposobów wyjaśniania, czym jest inteligencja, można jednak wyróżnić tu ogólnie trzy typy teorii, a więc:

-    teorie jednoczynnikowe - inteligencja traktowana jest w nich jako pierwotna dyspozycja psychiczna (intelekt) w swej istocie jednorodna (Platon, Tomasz z Akwinu) bądź jako przejaw sprawności uczenia się;

-    teorie wielu czynników równorzędnych - inteligencję ujmuje się tu jako współfunkc-jonowanie wielu czynników;

-    teoria hierarchiczna - inteligencja traktowana jest tu jako zespół czynników ułożonych hierarchicznie, przy czym jeden z nich jest nadrzędny, a pozostałe stanowią czynniki niższego rzędu.

Teoria wielu inteligencji. Odrębnego omówienia wymaga teoria wielu inteligencji, zaprezentowana przez Howarda Gardnera, gdyż nie mieści się ona w żadnym z powyższych typów, które odzwierciedlają psycho-metryczne podejście do natury inteligencji. Punktem wyjścia tej koncepcji było przeświadczenie, iż należy odejść od testów i korelacji jako źródła wiedzy o naturze inteligencji i skupić się na bardziej naturalnych źródłach informacji o tym, w jaki sposób ludzie rozwijają umiejętności ważne w ich codziennym życiu. Doprowadziło to do sformułowania definicji inteligencji, jako „zdolności do rozwiązywania problemów lub do tworzenia produktów cenionych w określonym środowisku kulturowym lub w społeczności" (Gardner, 1993). W ten sposób na podstawie obserwacji i badań na różnych populacjach autor dokonał wyróżnienia siedmiu inteligencji, które nie stanowią zdolności specjalnych, a właśnie odrębne rodzaje inteligencji, wszystkie zaś mają swe specyficzne podłoże biologiczne, a także równy status, choć kulturowo są różnie oceniane:

-    inteligencja językowa, lingwistyczna, obejmująca zdolności językowe, najbardziej uniwersalna, ale uwidaczniająca się szczególnie u literatów i poetów;

-    inteligencja logiczno-matematyczna, obejmująca zdolności matematyczne i logiczne, ujawniające się głównie w rozumowaniu indukcyjnym;

-    inteligencja przestrzenna, czyli zdolność tworzenia modeli umysłowych przestrzeni świata zewnętrznego i operowania nimi w umyśle;

-    inteligencja muzyczna, warunkująca zdolności muzyczne, widoczna głównie u wybitnych muzyków;

-    inteligencja cielesno-kinestetyczna, stanowiąca zdolność rozwiązywania problemów czy tworzenia produktów angażujących całe ciało lub jego części, głównie ujawnia się u sportowców, tancerzy, chirurgów, rzemieślników;

-    interpersonalna, traktowana jako zdolność rozumienia innych ludzi i współdziałania z nimi, zdolność różnicowania nastroju, temperamentu, motywacji i intencji osób z otoczenia, szczególnie ujawniająca się u nauczycieli, polityków, duchownych i sprzedawców;

-    inteligencja intrapersonalna, stanowi zdolność tworzenia modelu samego siebie i efektywnego wykorzystania go w życiu codziennym, zdolność samoobserwacji własnych emocji, z centralnym konstruktem, jaki stanowi „struktura ja”.

Poznawcze koncepcje inteligencji. Nowsze tzn. poznawcze koncepcje inteligencji powstały w latach 70. na skutek rozwoju teorii i metod psychologii poznawczej. Zadano sobie pytanie o poznawcze podłoże cech intelektualnych, czyli specyfikę charakteru funkcjonowania elementarnych procesów poznawczych osób inteligentnych i nieinteligentnych (funkcjonowanie pamięci krótkotrwałej, tzw. roboczej, uwagi, szybkość rozpoznawania, porównywania, uczenie się i inne), sprowadzając je najczęściej do szybkości i sposobu przetwarzania informacji (Nęcka, 1994). Rozważany związek inteligencji z uczeniem się ukazał z jednej strony oczywiste, choć niejasne związki między obu zmiennymi. Oczywistość powiązań wynika tu z definicji inteligencji, określającej ją jako zdolności przystosowania się do okoliczności dzięki procesowi uczenia się. Niejasność natomiast wynika z natury tych powiązań, gdyż trudno rozstrzygnąć, czy lepiej uczymy się (przystosowujemy do okoliczności), gdyż jesteśmy bardziej sprawni umysłowo (zależność odgórna), czy też odwrotnie - jesteśmy sprawni umysłowo, gdyż szybko i łatwo modyfikujemy własne zachowanie w procesie uczenia się (zależność oddolna). Rozpatrując zależność oddolną, sformułowano w tym zakresie dwie konkurencyjne hipotezy. Pierwsza hipoteza