DSCF6008

314

C2ĘŚĆII

System ideowy obozu rządzącego w oficjalnym przekazie propagandowym

W ogólnym pojęciu w warunkach wojny jedynie godnym Naczelnego Wodza było trwanie na czele armii do samego końca, bez wykluczania żołnierskiej śmierci. Taki tok myślenia w stosunku do „pierwszego żołnierza Rzeczypospolitej” dyktowała dotychczasowa propaganda. Gwałtowna reorientacja formowanej jednostronnie przez cztery lata świadomości społeczeństwa była niemożliwa. Rumuński exodus Rydza-Śmigłego prawdopodobnie pogrążyłby jego reputację nawet bez udziału nieprzejednanej opozycji, bo stanowił posunięcie pod prąd wypracowanych choćby przez media powszechnych wyobrażeń i oczekiwań. Propaganda nie starała się uodpornić społeczeństwa na wypadek przegranej, ten wariant w ogóle zdawała się pomijać. Rozbudzone wcześniej nadzieje w dniach klęski przerodziły się w skrajne rozczarowanie, poczucie osamotnienia, upokorzenia i zdrady ze strony politycznych elit, łącznie z Naczelnym Wodzem. Właśnie ta przykra weryfikacja w okolicznościach ekstremalnych brązowionego przez usłużne media wizerunku Śmigłego-Rydza stała się motywem wiersza Mariana Hemara piszącego z wyrzutem: „Do ostatniego mężczyzny -/ Do ostatniej kobiety -/ miałeś bronić Ojczyzny -/ miałeś bronić Warszawy/ generale! Już twe kukułcze portrety/ w jutrzejszej jaśniały chwale -/ chrypło radio od twej przyszłej sławy!/ Jak koguty piały ci gazety,/ że do ostatniej kobiety,/ do ostatniego mężczyzny -/ o, spadkobierco buławy!!! [...]”⁸³. W świetle pielęgnowanej przez całe dwudziestolecie wodzowskiej tradycji symbolizowanej przez Piłsudskiego oraz kultu i apologii osoby samego Rydza opuszczenie kraju i walczących żołnierzy w chwili wyraźnie rysującej się przegranej jawiło się jako niehonorowe, wręcz graniczące z dezercją. Tak więc przekroczenie granicy z Rumunią przypieczętowało moralną klęskę Naczelnego Wodza. Co więcej, osobisty dramat towarzyszący temu posunięciu w tragicznej sytuacji narodu nie został policzony jako okoliczność łagodząca⁸⁴.

⁸³    M. Hemar, Do generała, marzec 1940, [w:] A.K. Kunert, Ostatnie dni Marszałka Śmigłego-Rydza. Wybór dokumentowy Warszawa 1992, s. 23-26.

⁸⁴    Więcej o powrześniowych nastrojach i rozrachunkach w kraju i na emigracji M. Dymarski, Stosunki wewnętrzne wśród polskiego wychodźstwa politycznego i wojskowego we Francji i w Wielkiej Brytanii 1939-1945₇ Wrocław 1999.