DSC65

II

4. Teoretyczne podstawy ekonomicznych decyzji konsumenta

efekt substytucyjny - przy niskich stawkach płac ludzie zastępują czas wolnyJ sera pracy. Gdy osiągną oni docelowy koszyk dóbr, zaczyna przeważać efebj chodowy. Działa on w kierunku zmniejszenia podaży pracy.

4.9. Wybór między konsumpcją w czasie bieżącym a przyszłym

Ostatni wybór, którego dokonuje konsument, dotyczy ilości środków pnę czonych na konsumpcję bieżącą oraz konsumpcję w czasie przyszłym. Zależeć będzie również od czynników ograniczających, z których najważniejsze są wy kość dochodu oraz wysokość stopy procentowej. Podobnie jak w przypad^- I ograniczenia budżetowego, czynniki te tworzą tzw. linię możliwości tynk'

Jej zetknięcie z krzywą obojętności wobec konsumpcji przyszłej i bieżącej cza optymalną strukturę tej konsumpcji.

konsumpcja

przyszła

0

Rysunek 4.1 $. Optimum konsumenta ptzy różnych stopach procentowych

A | konsumpcja bieżąca

Zmiana stopy procentowej wpływa na zmianę tej struktury w oczywisty cj Wyższa stopa procentowa pozwala konsumentowi osiągnąć wyżej położoną _J wą obojętności i poświęcić część konsumpcji bieżącej na konsumpcję I Sytuację tę przedstawiono na rysunku 4.15. Początkowa linia możliwos wych .4|ił| styka się z krzywą obojętności Oi w punkcie £j. Wzrost stopy towania powoduje nowy podział dochodu na konsumpcję bieżącą i przj wynika z rysunku 4.15, nowa linia możliwości rynkowych A2B2 styka się] obojętności Pi w punkcie £>. W tej sytuacji konsumpcja bieżąca zmn kosztem konsumpcji przyszłej. Widać więc pozytywną zależność pomięd kością oszczędności a zmianami stopy procentowej. Oszczędności kd mogą pochodzić z wielu żródefc pieniądze można gromadzić na lokatacll wych w bankach, kupować papiery wartościowe (akcje, obligacje, bony itp.), nieruchomości, a także złoto lub dzieła sztuki.

4.10. Mankamenty teorii użyteczności

Przedstawiona w tym rozdziale teoria użyteczności budzi różne wątpliwości. Najważniejsze zarzuty, jakie można sformułować pod jej adresem, dotyczą:

-    porównywalności dóbr,

-    rozwiązywalności złożonego układu równań,

-    niesubstytucyjnych potrzeb podstawowych,

-    obiektywnych ograniczeń racjonalności konsumenta,

-    subiektywnych aspektów decyzji konsumenta.

W założeniach do teorii użyteczności H. Gossen przyjął tezę o porównywalności użyteczności marginalnej różnych dóbr. Ponieważ teoria ta była krytykowana przez teoretyków ekonomii, V. Pareto skonstruował krzywą obojętności. Okazuje się jednak, że równanie, które jest końcowym efektem zastosowania krzywych obojętności UM\lUkh = P\!Pi, daje wynik identyczny z II prawem Gossena. Statystyczny konsument poproszony o ujawnienie swoich krzywych obojętności i wskazanie relacji U Mu UM₂,... UM_m także nie potrafi tego zrobić. Można więc stwierdzić, że porównywanie dóbr nie zachodzi w sferze świadomości człowieka. Zwolennicy teorii użyteczności nie mogą więc wykazać prawdziwości jej założenia.

Podobnie jest w przypadku drugiego zarzutu - rozwiązywalności złożonego układu równań. Przy ogromnej ilości nabywanych dóbr i usług nie jesteśmy w stanie porównywać (świadomie lub nieświadomie) ich użyteczności i korelować jej z cenami.

O ile powyższe zarzuty można zakwestionować, ponieważ nie mają specyficznego materiału dowodowego, o tyle z kolejnymi bardzo trudno to zrobić. Mają one bowiem charakter empiryczny i są zasadne. Pierwszy z tych zarzutów dotyczy potrzeb podstawowych warunkujących życie człowieka. Potrzeby te oznaczają nabycie dóbr z natury niesubstytucyjnych, które muszą być nabyte w pewnej minimalnej ilości. Rozwijając rozumowanie V. Pareta, możemy więc skonstruować koszyk dóbr niezbędnych do życia i dóbr fakultatywnych, ale komplementarnych. Do tego koszyka nie ma zastosowania ani II prawo Gossena, ani teoria Pareta. Ma natomiast zastosowanie zasada gospodarności - osiągnięcie założonego efektu przy najmniejszych nakładach. Zadanie to sprowadza się do strategii zakupów minimalizującej ich koszty.

Kolejny zarzut natury empirycznej dotyczy obiektywnych ograniczeń racjonalności konsumenta. Nawet gdy konsument stara się być racjonalny, napotyka obiektywne czynniki, które utrudniają lub uniemożliwiają postępowanie zgodne z założeniami teorii użyteczności. Przykładowo można tu wskazać następujące czynniki:

-    nieprzejrzystość rynku,

-    ograniczenie lub likwidacja suwerenności konsumenta,

-    zachowania nierynkowe.