DSC16

Wstęp. Miejsce fizjografii urbanistycznej wiród nauk przyrodniczych 11

reąjnmnTri miejscowych warunków fizjograficznych, ponieważ ich zlekceważenie grozi mieszkańcom poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi i zaburzeniami w funkcjonowaniu organizmu miejskiego. Fizjografia urbanistyczna odpowiada zatem na zasadniczy pro-błem urbanizacji. którym jest stworzenie człowiekowi najlepszych warunków do życia w środowisku miejskim.

Czynniki mające wpływ na lokalizację zakładanych i rozbudowujących się miast określa się jako urbanistyczne. Należą do nich m.in.: warunki fizjograficzne środowiska, gospodarcze, obronne, komunikacyjne. W niniejszym opracowaniu przedstawiono pierwszy z przytoczonych czynników, uwzględniający warunki fizjograficzne obszarów budowy miast.

Z czynników fizjograficznych za najważniejsze uznano: rzeźbę, układ i genezę warśtw geologicznych, warunki hydrologiczne i hydrogeologiczne, rodzaj gleby oraz klimat. Ostatni z wymienionych komponentów środowiska informuje o wielkości opadów atmosferycznych, temperaturze powietrza, kierunku i prędkości wiatru, uskutecznieniu. Korzystne cechy fizjograficzne obszarów przewidzianych jako tereny miejskie podnoszą ich wartości zdrowotne i estetyczne, dzięki którym w efekcie poprawia się jakość życia mieszkańców. W XIX w. zapewnienie mieszkańcom podstawowych warunków w środowisku miejskim utrudniał m.in.: chaos budowlany, występowanie na tym samym obszarze wzajemnie wykluczających się funkcji, nadmierne zagęszczenie zabudowy i stale nasilający się ruch wąskimi ulicami, zbiegającymi się w centrum miasta (Regulski 1980). W celu poprawy zaistniałej sytuacji stworzono projekty miasta idealnego, m.in.: miasta liniowego, miasta-ogrodu (projekt E. Howarda) lub miasta przemysłowego. W XX w. powstawały modele miasta bez wydzielonego centrum, podporządkowane układowi pasmowemu (projekty Le Corbusiera), miast satelitarnych i zabudowy dywanowej. Wśród nowych idei i prądów wyróżniał się m.in. wspomniany już projekt Warszawy funkcjonalnej J. Chmielewskiego i Sz. Syrkusa, który odciążał centrum stolicy przez założenie tzw. ośrodków wtórnych, położonych na skrzyżowaniach tras komunikacyjnych.

Proces urbanizacji przebiega w sferze: demograficznej, przestrzennej, ekonomicznej i społecznej. Jego cechą charakterystyczną jest szybki rozwój przestrzenny miast, które ż powodu powszechności transportu samochodowego „rozlewają się”, tworząc zalążki aglomeracji i konurbacji. Konsekwencją tego w skali światowej jest gwałtowny wzrost liczby wielkich skupisk ludzkich, których rozwój jest trudny do opanowania, a jakość życia systematycznie się obniża.

Następstwem rozwoju cywilizacji jest to, że w niedługim czasie większość ludzi będzie mieszkała w miastach. Pytaniem perspektywicznym jest zatem, w jaki sposób będzie tworzone miasto przyszłości, czy z poszanowaniem elementarnych zasad funkcjonowania systemów przyrodniczych, czy też eksploatując zasoby naturalne aż do ich wyczerpania.