Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (118)

Aataq Smą. 2A) Kot. 1 Wauni Andrzej Soug. fotofrafU. 1933 1933

W nurtach łych dokonuje się — znamienne dla omawianego obn — przesunięcie ku problematyce społecznej. Pojmowanej jednak odmienne, ■ dzieje sic io ówcześnie w utworach populistycznych, neonaiuralijlyczoyth <n auicntystycznych. Punktem wyjścia jest tu nie tyle konkret tpolitął wielkie idee, przeniknięte mon)izmem, irracjonalizmem, niekiedy - tm gelicznoicią. Główna z nich jest pacyfizm. W metodzie pisarskiej do©*** rzeczowa obserwacja, lecz posuwa emocjonalnego zaangażowania, <»& przesady, hiperboli, wyjaskrawienia. Głównymi bohaterami są nic fotb zbiorowości. lecz wybitne jednostki lub ludzie-symbofc. Nie ku rrgwtaton realizm społeczny, przechyla się uspołeczniona proza nurtów ekspresjom* cytft, lecz w stronę — moralitetu.

Okres ten otwiera rozległa, trzytomowa powieść Andrzeja Struga Żótftfc <1932-1933). Ekspresjom stycznej proweniencji dopatrzeć się tu mołaizjrf*¹ 3*8 w — i*k typowym dla lego pisana — halucynacjonizmic czy umy—ł*

_agfncyBowaniu niesamowitymi zjawiskami psychicznymi (rozdwojenie jaźni. _;y{«fci telepatyczne występujące u niektórych postaci); zarówno w jego gnlogii pacyfistycznej o pewnych akcentach komunistycznych, jak w patetyz-gtjfcknwdci i niejakiej melodramaty cznofci przykładów, wątków i scen. które jAjako argumenty przemawiające za tą ideologia Ekspres jonizujący — choć tufejt] jeszcze; zainspirowany po prostu modernistyczną prozą Żeromskiego ipsirra od początku patronującego Strugowi) — bywa tez styl Żółtego Krzyża.

Hl jest Baniem (co zresztą zc związkami z ekspresjonizmera bynajmniej nie Ulikąelpowielć sensacyjnO'szpiegowska, o bujnej akcji i 'komplikowanej, co • tanek tych coraz rzadsze, intrydze, oparta na — niezawodnym czytelnie™

11 praną maestrią przeprowadzonym — motywie szpiega grającego rolę i chodzącego w skórę” innego człowieka. Scnsacyjność. a także pewne dsnitiiy fihnopodobieństw a. w sumie; zwrot ku kulturze masowej, nobilitacja jarych gatunków sztuki pozwalają widzieć w Żółtym Krzyżu jedną z kontynuacji oyiKrej odpowiedników podobnych tendencji, które z końcem lat dwudziestych tpttpdy w prozie Wiktora. Kurka czy Br/ękowskicgo. Jakże odmienna jest tu dnk tonacja emocjonalna i społeczna waga problematyki.

Utl Kry;. którego akcja toczy się na zachodnim froncie i jego jyłach". iltorecdi i we Francji, w sumie i w intencji autora: ponad frontami, był netm oskarżeniem pierwszej wojny światowej, najbardziej sugestywnym inpufownym spośród dokonanych w polskiej literaturze. Ale był także,

«sytuacji historycznej, w jakiej się pojawił -- wielkim ostrzeżeniem przed j loj© Światową Drugą

Symbolem zbrodniczości wojny jest w Żółtym Krzyżu fakt zamordowania [nu jej bezduszne, polityczno-wojskowe mechanizmy, jako domniemanego .ponadnarodowej" aktorki filmowej, Evy EvanL uosobienia urody ijtu, fantazji, swobody, piękna. W Miliardach (1938), nic ukończonych już. i tłumiących kontynuację przedwojennego jeszcze Pieniądza 11914). podobna łii przypada w udziale lnic Baroato. także aktorce, zamordowanej przez feoomcay kapitalizm amerykański, za pośrednictwem kwasu siarkowego oni wdukj teśckmej milionerki. Utwór ten, mcwolny (jak widać...) od cech -jutamzego niż w Żółtym Krzy żu — melodramatu i od pewnego schenutyz-m ipokcznego. daleki jest zarazem od siły wyrazu i sprawności pisarskiej i—duto ii mych w powieki o wielkiej wojnie.

Ckliwiej już zapowiadała się inna. niedokończona, znana jedynie i kilku hpantów, powieść; „W Nienadybach byczo jest..." (pisana zapewne w latach i»JM935). Ta aolysanacyjna satyra reprezentuje jednak inny e nurtów Mmi Seruga; nawiązuje do poetyki ZakopanoęóŁonu i Wielkiego dnia. ftame podobieństwa auty stylistycznej, łialucynacjom/m. fascynacja psychicz-haomhą wiodącą ku rozdwojeniu jaźni, wszystko to dość niespodziewanie 289