Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (125)

gazeciarzy, i Budowali urnach (1938). historia budowy czynszowej larum.. rzecz o pracy, ale i o strajku, nieobca już pewnej ntonumcntalizacji reteMa Silniejsze akcenty radykalizmu społecznego przynoszą takie ct»aj A'Htiinutcy (19141 Henryka Drzewieckiego, powieść o zbiorowości Irlaii wyeksmitowanych z jednego domu i działających w solidarnej umiwlsa czy cykl Barok pionie Haliny Górskiej (ślepe lory 1937. Ucieczki IWiaa u losach ludzi gnieżdżących sic w piwnicach jednej z lwowskich Lun rozpoczynająca się czymś w rodzaju ankiety socjologicznej. Górska — * wcześniejszych swoich powieściach uczennica Korczaka —- tu. /atfiaadaik podobieństwom gatunkowym, jak dzięki wprowadzeniu paralclncgo do tematyki wątku inteligenckiego (dziulaczc społeczni opiekujący sic hoMiU problemy i rozterki), najbardziej bodaj zbliżyła sic do społecznftimtUp humanitaryzmu Boguszewskiej. Do kręgu tego należy także Oblicze druaiWA Wandy Wasilewskiej, książka juz w samym swoim podtytule określeni jfc po wieść-reportaż, w znacznej części skomponowana na zasadzie uproś ihm „wymiennych" postaci reprezentujących wspólny proletariacki lot. lUdytahi społeczny osiąga tu swoje apogeum: Oblicze dnia wzywa do rewolucji i Ido mc jej entuzjastycznym opisem. Ale jest to już moment w którym owe pomz ..wymienne", bo zdeterminowane przez te same warunlri. zastępuje porytym bohater bez skazy, idealny wzorzec rewolucyjnego działacza. Tak wice Oka dnia ukazuje proces przemiany powieści reportażowej w socrcahłiytai Ukazuje tym wyraziściej, że wprowadza uproszczenia psychologiczne iąn» dające już tzw. schematyzm.

Nieobca radykalizmowi społecznemu (opis strajku w ..Sempcricic" w r. fflk była także powieść Julu Kurka Młodości, śpiewajl < 1939). Od srtckiano wymienionych powyżej utworów różni się ona zachowaniem koasmą tradycyjnie jednoosobowego bohatera. Jest nim. wywodzący się z mUmaap środowiska, świeżo upieczony maturzysta — reprezentant całej owej nq młodocianych bezrobotnych, którzy od beznadziejnego poszukiwania pracy zaczynali wówczas swoje życie ludzi dorosłych. Ukazując różne ferm rozpaczliwej walki o byt. jaką toczy jej bohater. Kurek stworzy! tu mini monografii bezrobocia; w całej ówczesnej literaturze problem ten pruduH bodaj najwszechstronniej.

Na pół reportażowa powieść o zbiorowym, proletariucko-robotniczyiti kk terze, zagrożonym lub padającym ofiarą bezrobocia, stanowi centrum redom społecznego lat trzydziestych. Jedną z odmian, które sąsiadują t aą ai|W*\ jest — równie na ogół rodykalizująca — populistyczna proza o irmzur 302 chłopskiej.

I Do pierwszych jej manifestacji na-I faWimby BudSekwaną (1933) Jana I Miot*: oparta na (studiach wiertnie)

Żor WFlror. taomfa. |»J

I (pińdć o loucb emigrantów chłop- j I didi *t Francji. ich nędzy i pnnic-I «icrct Nkrównic tu więcej „wierzb**

I ul.Sekwany'. nierównie więcej ul»-I chano współczucia dla krzywdto-I t>tb ądików niż znanej i rzetelnej I {bemeji kraju, których ich niegoś-I tam przyjenowa?. Zwrot ku rcalis-I xoq motywacji nic uchronił też I poro — podobnie jak działo nic to I ■ fetzcsnych utworach Struga —

I |rsd pewna melodramatycanołci a I I 1 akcji- i stylu. Była to. co prawda.

I (oci)ta bicia na alarm, poetyka, która I aam pk to wypada podkreślić, od-■oto pewien realny skutek.

Bmiórj wyważona w swoich artyt-fjccaych efektach jest następna po-■Mt Wiktora: Orka na ugorze < I93S).|

Należy ona do odmiany, która nazwać można nuturalistyczno-rcportażowt bądź.

I nmnlistyc/nopublicystyczmi monografia gromady wiejskiej, do odmiany manie w tych fatach rozpowszechnionej. Zaliczają sie tu zarówno — nojhar-I taj radykalne społecznie, silnie eksponujące walkę klasowa na wsi. a urazem I |Hbnonkie wobec socrealizmu i jego artystycznych nieporozumień -- powiełć I Wdjitow Kowalskiego (W Grzmiącej 1936) i Wandy Wasilewskiej {Ojczyma I m,2irnla w Jawnie 1938). jak Droga przez wieś (1935) Wincentego Burka:

I cykl bezpretensjonalnych gawęd o podsandomlcrsktm Ocinku. jak wreszcie I -mim tu nieco na uboczu, najbliższa tradycjom natura! litycznym. najdalsza I dfnbfcnutyki społecznej— powieść Juliusza Kędziory Marcyna (1937). We I *ojsd«h tych utworach, przepełnionych — potwierdzającymi niejako ich I ncetyzm—dialogami, przeważa narracja trzccioosobowa prowadzona z punktu [ ttheoiz mieszkańcu wsi. chłopa. Nąjkonsekwcniniej stosuje ja Kędziora, którego fotidć * całości napisana jest gwarą, a losy jej bohaterów k&zialuja Się zgodnie i mianie tatowymi przekonaniami o nagrodzie i karze u dobre i złe uczy nlL Proza populistycznego nurtu wiejskiego, mimo iż pragnie ingerować we ■tam współczesność, częściej jednak, niż dzieje się to w paralelnych do niej JMncfco mieście i przedmieściu, sięga w lata minione (rewolucja 1905 r_ okres 303