Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (128)

lat trzydziestych, jakkolwiek zarówno czasem swojej akcji, jak doofe -awjmumiczyni charakterem swoich bohaterów bliższe były łilmcir« i. powojennej.

Osobne miejsce zajmują W lym kręgu — pól reportażowe, pół peecetafc — utwory o środowisku żołnierskim, takie jak Woda wyiti (1935) hbka, Żołnierze (1933) i Doświadczenia (1939; po wojnie wyd. pŁ Profili ilify żołnierskie) Adolfa Rudnickiego, Dzień rekruta (,.Wiadomości lisifr 1934) Zbigniewa Uniłowskiego. Łączy je ze sobą krytyczny Mnocti wojskowego drylu. opartego na wykorzystywaniu wyjątkowej pnną ck wieka nad człowiekiem, jaką przynosi panująca w armii dyscyplina Łn* w nich zostaje — na jakże krótko — tak charakterystyczna dł ^ literatury legenda munduru.

Zgotfaie. lub /bieżnie. / programem Przedmieścia proza realizmu spctems lal trzydziestych nastawionu była przede wszystkim na opis warstw i Iratot upośledzonych — zarówno jeśli chodzi o dostęp do dóbr materialajtijl dostęp do dóbr duchowych. Ale proza ta miała także swoją odmianę intefigeath I nic w tym dziwnego: pauperyzacja i bezrobocie w nic mniejszym «yai robotników dotknęły wówczas i inteligencję. Z drugiej zaś strony - sa poszerzanie się lej warstwy sprawiło, że swoim wykształceniem i [W intelektualnym nie górowała ona już w sposób tak wyraźny nad JofcR.S dżialo się to jeszcze aa początku stulecia.

Do odmiany tej należą m.in. (akie powieści juk Sidła (1937) Im Kruczkowskiego. Anielcia i tycie (1938) Heleny Boguszewskiej By powszednie państwa Kowalskich (1938) Marii Kuncewiczowej (utupełan w tymże roku o część drugą: Kowalscy się odnaleźli). Utwory Kontr* Mn i Boguszewskiej zainicjowały w Polsce nowy gatunek: powieść raku obydwa leź były przez radio nadawane. I jeśli w Aniela i życiu pnmap część tekstu należy jeszcze do narratora, to Dni powszednie pańtm Koudtń — jakkolwiek napisane wcześniej — są niemal w całości zdislopjs* narrator ogranicza się tu do roli konferansjera zapowiadającego pinajh rozdzuły-audycje. zazwyczaj też komentującego je na końcu, niekiedy *cm ich przebiegu.

W założeniu była to powieść o niewielkich, ściśle utylitarnych pK# chodziło w niej przede wszystkim — juk pisze autorka przedmowy £tót brochowska — o „nowe podanie materiału dydaktycznego dotyczącego Ma? tycia codziennego". Cechująca Kuncewiczowa trafność obserwacji PI*' ktgkzoej i językowej sprawiła jednak, te realizacja znacznie pmnab ■ 308 zamierzenia. Inaczej niż w wypadku, Sideł ta ambitna analiza socjpyda

tpatlptcn moralnej degrengolady bezrobotnego urzędnika, męża pracującej myl rosiała popsuta zbyt łatwo i zbyt sensacyjnie rozwiązanym w-ąikicm rijtęj małżeńskiego.

Wszystkie te trzy powieści dały wyraz ówczesnym zainteresowaniom tzw. jutya człowiekiem", którym dla ówczesnej czytającej pubłiczaotci był raczej noskowy inteligent niż przeciętny chłop czy robotnik. Sąsiadowały zaś. i jednej strony — ze społeczną powieścią o wielkomiejskim droboomieszczaó nie,«strony drogiej — z prozą o poważniejszych ambicjach psychologia* gjtk która także przecież bohaterów wybierała sobie najczęściej spośród •intw inteligenckich.

Ni tyra właśnie pograniczu, na wielu zresztą pograniczach, bo utwór to peany według nie całkiem uzgodnionych te sobą recept — mieści się nocmcowatt powieść Grucę (1936) pióra Anny i Jerzego Kowalskich. Jej bto « sobą powiązanymi bohaterami są: zdeklasowany wskutek bezrobocia mtligrot chłopskiego pochodzenia, domorosły filozof i rodzaj świeckiego łiiftego. oraz nieustabilizowana inteligencka, zbuntowana przeciw zmiesz-czuńalej rodzinie młoda, nieco zwariowana pannica. Za ich pośrednictwem u'ouno tu jednak — w dość ponurych barwach — całą bez mała panoramę pfctiną Polski IM kryzysu: od miejskiego lumpenproletariaro po — zjadliwie, jfoy pomocy Kadcnowskiej po trosze stylistyki, skorykaturowane ziemioństwo. Tc—w zasadzie nieudaną, pisaną bez zmysłu selekcji, nie wiedzącą, kiedy się Aoóczyć — powieść cechują wszakże: znaczna zdolność do trafnej, psycho* logicznej i rzeczowej obserwacji, niebanalność w widzeniu spraw społecznych, pratu wreszcie szerokość horyzontów intelektualnych, wyróżniająca ją z tła przeciętnej prozy realizmu społecznego.

I wreszcie — skrzyżowanie społecznej (egzotyki) z intcligcnckołcią — iraJowiiko pisarzy i artystów. Wypada tu zwrócić uwagę na Dwa księżyce IBM) Marii Kuncewiczowej i na Wspólny pokój (1932) Zbigniewa Uni* bwskiego — obydwa utwory ..pograniczne" zresztą, z różnych względów M)po*e, częściowo tylko przynależne do realizmu społecznego lat trzy* hkKftk

księżyce, pierwsza książka Kuncewiczowej, w której wzięła ona rozbrat «tylnB metoforyczno-eksprcsjonizującym. to jak gdyby — pełen dyskretnego Itjara i tworzony przy współudziale malarskiego spojrzenia — reportaż • tjró miłego miasteczka. Kazimierza nad Wisłą, reportaż sięgający jednak “lir i do głębszej problematyki psychologicznej, a skonstruowany na zasadzie twawfgo zestawienia dwóch środowisk ludzi miejscowych i malarskiej •Wm. W odróżnieniu od większości ówczesnych „literackich monografii 309