Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (142)

IłV aidić. Gombrowicz jest w Ferdydurke krytykiem Formy, kładzie nacisk m jej ilitnacyjny. fałszujący ludzką naturę charakter, wid/i w niej źródło zła i (tupoty. Toteż narraior-bohatcr powieści, uczeń gimnazjalny Józio. wypowia-dl n wojnę i * ł*ńi groteskowych dziwacznie-zabawnych i monstrualnie-.tr.tółDjch. skandalicznych akcji, z których każda kończy się -kupa" wielką tapeta — kompromituje i rozbija poszczególne formy: międzyludzkie teaacacje. zdając sobie wszelako sprawę z ws/cctiposęp Formy jako takiej. niS) mówiąc, z faktu, że ..nic ma ucieczki przed gębą. jak tylko w inną

fIW"

Nie tmdno zauważyć, ze to samo. co Józio w akcji Ferdydurke. Gom-hwicz czyni we współczesnej sobie literaturze. parodią i błazenadą (osadza i kompromituje powagę powieściowej formy i na jej miejsce, wprowadza fermę nową.

Bo też ów Józio — zwycięski tym razem odpowiednik odtrącanych outsiderów Ainifimtii — to niby sam Gombrowicz, który na początku powieści rozmyślając tfcoocj mu przez krytyków Pamiętnika gębie -niedojrzałego" „cłilyslka” i jatrtacza^- i pragnąc od gęby tej się uwolnić, przystępuje do pisania dzieła, i tm. Gombrowiczem, identycznego: sam Gombrowicz, któremu następnie fitmaic owego dzieła uniemożliwia niejaki Pimko. klasyczny belfer, pmtnkttiając go — onirycznym juk gdyby sposobem — w kilkunastolatku. Jfuu tiluśiiic; sum Gombrowicz, wreszcie, któremu Pimko niczego w rezultacie iie uniemożliwił, gdyż owym zamierzonym dziełem jest przecież Ferdydurke. M nilo .identyczna z Gombrowiczem", lecz także — kompromitująca Pimię i.uło Kiestuka jednej z -kup") i cały pimkoi/m: wszystko, co po belfersko afcte i zakłamane w polskiej kulturze. I to kompromitująca go me inaczej, jak -o, zemsto! — za pomocą „niedojrzałości".

Tak więc Ferdydurke, stanowiąc pewną, niezwykle odkrywczą, strukturę fiWeficzno-jf/ykową i wprowadzając nową odmianę filozoficzno-sątyrycznej patoki. przynosi zarazem nową formę auiotcmatyzmu i nowy sposób demos* Imjnii fikcji utworu literackiego. Wyrażają one skrajny indywidualizm fcmbtowicza (pod tym względem pisarz znajduje się na antypoduch kolektyw-r/eb ideałów realizmu społecznego) i jego osobowościową koncepcję literatury. ■ której dzieło zostaje podporządkowane — osobie autora.

I wreszcie — Ferdydurke otwiera następny etap w rozwoju Gombrowiczów-'kej problematyki Formy. Odkrytu w tej powieści opozycja: Dojrzałość - Niedojrzałość, powzięta w mej fascynacja Młodością, przeciwstawioną Dorosłości. Młodością upostaciowaną tu przez „nowoczesną pensjonarkę ’. • Ikwj przejawia się nowe piękno — miały potęgowuć się w dalszych norach pisarza, napełniając swoimi treściami podstawowe antynomie Gom-hwicrowskic. Wyższości i Niższości. Formy i Chaosu.