Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (199)

V. KpłjU hłmcfcł

Domagając sic od lileraiury realizmu (aź po dywagacje tu cenni pmi,*.. losów postaci komediowych — po zapadnięciu kurtyny), potrafi! j*^ właściwie ocenie ontyrealistyczny ewenement Dwudziestolecia: drutuj Stanisława Ignacego Witkiewicza. Był jej entuzjasta i — artykułem U dt Stanisław Ignacy Witkiewicz (..Pologne littćrairc' 1928) — zaczął tn«* jej drogę za granicę. Sceptyczny wobec rewolucji oddającej w lakę in, reżyserowi, umiał jednak w nowatorskich inscenizacjach dostrzegać inB wartości; krytyczny w stosunku do nowej mody na powieściowe aŁęt*, broni jednocześnie nowych, zrodzonych z potrzeb czasu, form paktu takich jak reportaż dramatyczny.

Tak się złożyło, że przedmiotem pierwszej recenzji teatralnej, jftt b napisał, był Świętoszek Moliera Przypadek ten urasta do rangi syratakii tylko dlatego. « spotkały się tu ze sobą dwie wielkie dziedziny Nrat Boya. świętoszek należał do najwyżej przezeń cenionych utworów drowjo nych. Boy nazwał go .jednym z najśmielszych czynów artystycznych" Tartuffe był bowiem jego anty bohaterem: stanowił — .szczególnie oStas i karykaturalna — personifikację jednego z najważniejszych grzechów rłfnc Boyowskiej etyki: hipokryzji. Wicie też miejsca poświęci! nu) Boy rań: w recenzjach, jak w felietonach, i rzecz jasna, w esejach o literaturze franta

Boya romans z Francją sięgu czasów jego młodości: pierwuep (dpi w Paryżu w r. 1900. Gdyby nie ówczesne zauroczenie tym nutti powstałoby może owo jedyne w swoim rodzaju dzieło, jakim jot r gńB tomów tłumaczeń i kilka książek stanowiących osobne całości lub, affcą składających się z przedmów, esejów, felietonów. Gigantyczną K pntfl> rozpoczął w r. 1909. Na początku Dwudziestolecia praca ta bjb je* zaawansowana, że Boy mógł sobie pozwolić na wydanie — i niewyłącznie przekładów —Antologii literatury francuskie) (1922) crufrM książek, w których skład wchodziły jego przedmowy do ttunucnk W i szlace z literatury francuskiej (1920) i Nowe studia z literatury faaK. (1922). Poszerzonym (znacznie) drugim wydaniem tych publikacji .bylł-w*'! zbiór Mózg i pleć (1926-1928). Książki monograficzne o pisarza^ e# Boy-romanista dwie: Molier (1924) i Balzak (1934). Wojna uoinnorWk* wydanie trzeciej: Proust i jego łwiat. Ponadto opublikow ał jeszcze Obiad literacki: zabawny montaż z Dziennika Goncourtów. powstawały nowe przedmowy do tłumaczeń, felietony, eseje (tetyyoss* Stcndhalu ułożyłyby się w osobną książkę). Przez całe DwudziestoWeHP rozstawał się z literaturą francuską zarówno jako tłumacz, jak jako fótt

W Dwudziestoleciu też — dopiero — sformułował, w pani utaftckl* okazji niejako i mimochodem, program leżący u podstaw tegodneto-NP¹ 450 ten miał takie swoją motywację negatywną: Boy przeciwstawił «c •#"*

V. Kiytyto tand

Tshwi Bo»-2rlelWk> IctcyA t ofcafji r... IMuftli Boya. I»H

paitji mglistej, protestanckiej. obcej polskim, tudkkim tradycjom. kuluary germańskiej: nic-anciirj i lUndynawtkic). W opozycji do nich pragnął zacieśnić na nowo, podobnie jak lo miało miejsce w (Kwieceniu, więź kultury poi-tbc) i literaturą francuską. Dążenie lo wiązał i nowymi potrzebami wyzwolonego narodu: udramrirnir polskiej kultury było dlań także likwidowaniem duchowych pozostałości po za* banach, frankofili/m — odpowiednikiem poli-ljcfK{0 przymierza z Francją- W literaturze francuskiej — trzeba to podkreślić — cenił aą wyżej przepojony dowcipem intclcktualizm. pnekomą moralistykę — pozornych — gorszy-cieli, kult radnie i życiu, miłości i kobiety: wszy- ' oko lo. czego brak było lileraiurzc polskiej. Boy I pmunow ił brak len nadrobić. Kto inny napisał- ^! bj puc artykułów, on — / iście wiclkopańską fantazją — przetłumaczył pół klasyki francu-ikicj. tylko w ten sposób bowiem mogła ona jpolonirować mc", wejść na stale w iwiado-¹ ■ość kulturową społeczeństwa. Mamy własnych wspaniałych romantyków: uczyńmy sobie z piany francuskich swoich klasyków —- napisał.

Ale biblioteka przekładów Boya nie odegrałaby i pewnością tok wielkiej roli. jak to się stało jej odciąłem, gdyby nie jego własne teksty, których głównym, znakomicie zrealizowanym zadaniem było lansowanie, propagowanie, reklama.

Boyowi dwukrotnie proponowano katedrę r omam styki: naukowcem jednak aie był. pisał też o literaturze w sposób metodologicznie dość tradycyjny, aczkolwiek problemy, jakie w niej dostrzegał, i ton. z jakim ją traktował, były aa wskroś nowoczesne. Żył na bakier zarówno ze storą, juk i z nową nauką uniwersytecką: ze starą ze względu na jej biązowniclwo. z nową — ze względu aa jej formalizm. To druga opozycja była — mimo wszystko — istotniejsza.

Boy interesów ul się dziełem literackim jako przejawem ducha epoki: jej idei. jej obyczajowości, jej życia społecznego. Ale najbardziej może jako cmanacją biografii autora. Wartości artystyczne wyczuwał doskonale, ich analiza jednak mmej go pasjonowała, postulat zaś oderwania dzieła od twórcy wydawał mu sic rodzajem ahcnicji umysłowej.    ⁴⁵¹