E Mounier, Wprowadzenie do egzystencjalizmów12

nie w skali wartości absolutnych, ale na tym etapie rozwoju ludzkości, na jakim się znajdujemy, dla ogromnej liczby ludzi i z wyjątkiem zawsze możliwej przemiany indywidualnej (mamy więc trzy warunki ograniczające), nasze zachowanie się wyznaczone jest głównie przez sytuację biologiczną i gospodarczą. Od dawna, a bez wątpienia odkąd człowiek jest człowiekiem, liczne jednostki i szerokie ruchy przełamywały te ograniczenia: sam albo w gromadzie człowiek potrafi osiągnąć szczyty człowieczeństwa, podejmując krok po kroku swój marsz zbliżenia. Ale świat osobowy istnieje jeszcze tylko w postaci pojedynczych lub grupowych wysepek, jest obietnicą do zrealizowania. Jego postępujące zdobywanie jest historią człowieka.

Konsekwencje tego warunku. Ze zdefiniowanego przed chwilą warunku wynikają ważne konsekwencje:

1. Nie można nauki o „materii” i o „duchu” zabarwiać odrazą ani egzaltacjami w rzeczywistości bezwartościowymi.

2. Personalizm nie jest spirytualizmem; wprost przeciwnie. Każdy problem ludzki ujmuje on w całej rozciąg-

₍ łości konkretnego człowieczeństwa, od najskromniejszych

r warunków materialnych aż do najwznioślejszych możliwości duchowych. Wyprawy krzyżowe, każda z innego tytułu, są zarazem wspaniałymi wytworami uczuć religijnych i ruchami gospodarczymi upadającego społeczeństwa feudalnego. FJest więc prawdą, że wyjaśnienie poprzez instynkt (Freud) i wyjaśnienie poprzez ekonomikę (Marks) są sposobem przybliżania wszystkich spraw ludzkich, aż do najwyższych. Z drugiej strony jednak żadna z nich. nawet najbardziej elementarna, nie da się zrozu-

-Lmieć bez wartości, struktur i złożoności świata osobowego, immanentnego jako cel każdego umysłu ludzkiego i pracy nad naturą. Spirytualiziu i moralizm są niewystarczające, ponieważ nie biorą pod uwagę uwarunkowań biologicznych i ekonomicznych. Podobnie niewystarczający jest materializm z powodów zupełnie przeciwnych. Jak twierdzi sam Marks — „abstrakcyjny materializm” i „abstrakcyjny spirytualizm” łączą się; nie chodzi o wybór któregoś z nich, ale o „prawdę, która jc ze sobą połączy" ponad ich przeciwnościami.¹ Wiedza i refleksja coraz bardziej ukazują nam świat, który nie rrioże obejść się bez człowieka, i człowieka, który nie może obejść się bez świata.

3. Trzeba teraz powtórzyć w^r płaszczyźnie działania to, co wyżej powiedzieliśmy w płaszczyźnie teorii. W każdym zagadnieniu praktycznym zapewnić należy rozwiązanie na płaszczyźnie infrastruktur biologicznej i ekonomicznej, jeżeli chcemy, by dały owoce środki podjęte na innych płaszczyznach. To dziecko jest nienormalnie leniw e i ospałe: przed zrobieniem mu wymówek zbadajcie działanie jego organów wydzielania Wewnętrznego. Ten lud szemrze: zanim zarzucicie mu materializm, obejrzyjcie jego listy płac. A jeśli chcecie, by miał więcej cnót, dajcie mu najpierw zabezpieczenie materialne; zapominacie bowiem, że gdyby nie było wara ono przekazywane z ojca na syna. wasze umiarkowanie społeczne byłoby zapewne również zachwiane.

Z drugiej strony biologiczne i ekonomiczne rozwiązani ' jakiegoś problemu ludzkiego, nawet najbliższe elementarnym potrzebom, jest niekompletne i kruche, jeżeli nie bierze pod uwagę głębszych wymiarów człowieka. To, co duchowe, jest także infrastrukturą. Bezład psychologiczny i duchowy w połączeniu z bezładem ekonomicznym może na długo podkopać osiągnięcia uzyskane na płaszczyźnie gospodarczej. Najbardziej nawet racjonalna struktura ekonomiczna, jeżeli oparta jest na pogardzie dla zasadniczych wymagań oSoby, nosi w^r sobie własną ruinę.

Istnienie wcielone. Personalizm przeciwstawia się w ten sposób idealizmowi, kiedy len ostatni:

1) materię (i ciało) sprowadza do treści świadomości, uzyskanej poprzez czysto idealną działalność umysłu;

2) rozprasza podmiot osobowy w sieci zależności geometrycznych czy rozumowych, skąd jego obecność zostaje usunięta, bądź sprowadza go do roli zwykłego receptora obiektywnych wyników.

Personalizm zajmuje stanowisko przeciwne:

I. Jakkolwiek pełne i subtelne byłoby światło, jakim umysł ludzki może wniknąć w najbardziej złożone prze-

Critigue de la phifasophie du droit de Menel (Oeurres, Cbetc, FV, 183).

Kernowie poiitiąuc s? philoaophio (tftiuic VI, ?<>).