filozofia egzamin7

i uczuciu. N» tle «o$unku do »choluUyki wytworzyły tię dwie odmiany _rnaM .<rtdniov»iecnego: w jednci, ekskluzywnej, miał xtstąpić scholastykę, _w drugiej tZtk** uzupełni. Jul we wczesnym średniowieczu, na początku XII wieku, uformowały odmiany mistycyzmu. Wyrazicielem mistycyzmu ekskluzywnego był i_w. Bernard/ ^

ŻYCIE 1 PISMA. św. Bernard <1091 - I 133) pochodził z burgundzkkgo. rycerskie rodu; od wczesnego wieku był cystersem, później opalem klasztoru w <Zlairvau*. wielkim kaznodzieją swego stulecia, docror mełli/futes. Oddal się całkowicie •prawe** rcligat i Kościoła; był nieugiętym lępicielem herezyj. Ten ..geniusz religijny XII wieki^ byt duszą owego potężnego ruchu religijnego, wytworzonego przez cystersów, który znalm wyraz w drugiej wyprawie krzyżową).

Pńma o znaczeni u filozoficznym:    grodiluz humiłitcis is er xug>*rbU»e (ok. II2|i

XV d/lg«wdt> XVo (ok. 1126). Z>e grat ta er iibero arbitrio (ok. 1 127),    />«* consStieraiiotJp

<11-49 - 11S2>.

POPRZEDNICY. Augustjn był tak samo głównym źródłem średniowiecznej mistyki, jak był źródłem scholastyki. Natomiast Bernard nie korzystał z mistyków pantcśstycznycb, natchnionych przez Plotyna, jak Pseud o-Dionizy i Eriugena. Głównym źródłem były dlań pisma czysto religijne, nie filozoficzne, zwłaszcza iw. Jana i iw. Pawła.

POGLĄDY. 1. Mistyka a mistycyzm. Wśród licznych w iredniowieczu mistyków, usiłujących bezpośrednio obcować z Bogiem, nieliczni tylko zajmowali się teorią mistyki i uzasadniali możliwość swych usiłowań. Bernard należał do tych mistyków, którzy łączyli praktykę z teorią; nie tylko uprawiał mistykę, ale także głosił mistycyzm, czyli teorię, że obcowanie z Bogiem jest najlepszym, a nawet jedynym środkiem poznania prawdy Ze względu na tę teorię poznania należy on nie tylko do dziejów mistyki, ale i do dziejów filozofii. Bernard i inni prawowierni mistycy chrześcijańscy nic stworzyli nowego pogląd? na świat, natomiast rozwinęli swoisty mistyczny pogląd na poznanie.

2. Szczeble poznania mistycznego. Do poznania wiodła, wedle Bernarda, droga inna niż ta, którą obrali uczeni świeccy i teologowic-dialektycy. Próżno jest wysilać rozum, trzeba życiem zasłużyć na pomoc Bożą. bo siły ludzkie są niedostateczne, musi im pomóc łaska. Łaskę zad uzyskujemy przez pokorę i miłość. One więc poznającemu potrzebniejsze są od rozumowania. Zdobycie prawdy możliwe jest tylko przez podniesienie i pogłębienie życia duchowego.

Jest to długa droga. W teorii, która była jakby chrześcijańskim odpowiednikiem Platońskiej erotyki. Bernard odróżniał cztery stopnie miłości, a za świętym Benedyktem przyjmował dwanaście stopni pokory. Szczyt pokory był dla niego pierwszym stopniem poznania; pozwala nam. mianowicie, poznać — własną nędzę. Bo nim dopiero osiągamy stopień drugi: przez poznanie własnej nędzy zysk ujemy współczujące zrozumienie nędzy bliźnich. Wtedy następuje stopień trzeci: cierpiąc nad własną i cudzą nędzą oczyszczamy swe serce a czynimy je zdolnym do oglądania rzeczy boskich. Jak pierwszy stopień osiągamy przez pokorę, drugi przez współczucie, tak trzeci przez kontem pl ację. Szczytem koo-tcmplacyjncgo poznania jest ekstaza: następuje ona wtedy, gdy umysł oglądąjąc Boga. przejęty podziwem dla Jego wielkości, upomina o sobie; wówczas dusza wyrywa się nie tylko z ciała, ale jakby i z samej siebie, a zatapia się w Bogu. Wedle porównania Bernarda,

m^czai jak kropla wody, która, wlana w wielka ilość wina, traci twoje własności wina; jest jak powietrza, które, zatopione światłem słonecznym, wydaje śwlaOcm. Dusza potęguje wówczai twe zdolności i upodabnia iię do Boga. 0t J^UiitcYZ-M PRAWOWIERNY a pani bity r zny. Mistyczny charakter tej teorii pomna L. j, do teorii pantcistycznej Plotyna czy Enugeny; wspólna im jest opozycja przeciw *\>ńtli/.inowl. Wszakże mistycyzm, reprezentowany przez Bernarda, posiada znamiona 0 Dusza w ekstazie upodabnia się wprawdzie do Boga, ale tię z Nim nie nurt* pozostaje odrębną substancją. Chrześcijańskiemu mistycyzmowi obcy był pamei/m; oo dualizmu Boga i stworzenia tak samo jak scholastyka. 2) Dla panteizmu pozna* *    J^cSl ^^lctn Warnym; człowiek może utożsamiać się z Bogiem, ponieważ

I*

^ umę naturę; natomiast dla nauki chrześcijańskiej Bóg jest innej natury niż ^_wiclc i dlatego bezpośrednie poznanie Boga drogę naturalną nie jest możliwe; dla litycznego poznania potrzebna jest więc pomoc nadprzyrodzona, specjalna łaska pdt 3) Dla pantcistów poznanie mistyczne jest aktem umysłowym, dla mistyki chrzęści-Oskiej j&l połączeniem z Bogiem drogą uczucia i woli przez akty pokory j litości.

4. Mistyka a scholastyka. Z drugiej znów strony ta teoria poznania przeciwstawiali

^scholastyce. I) Metodą scholastyki było rozumowanie, narzędziem zaś mistyki - intuicja i kontemplacja. W akcie kontemplacji umysł styka się ze swym przedmiotem i ta bezpośredniość czyni ją bliższą doświadczeniu niżdialcktyce, operującej abstrakcjami. Naturę poznania i naturę bytu mistycy wyobrażali sobie na podstawie doświadczenia wewnętrznego, j) Wedle mistyków dosięga się prawdy nie samym tylko umysłem bezstronnym i beznamiętnym, ale właśnie uczuciem i afektem, pokorą, miłością, współczuciem i świętością.

3)    Dosięga się jej nic wedle stałych reguł, jakimi posługuje się scholastyka, lecz w sposób Eudzicj indywidualny i osobisty; każdy musi tu po swojemu szukać drogi do Boga.

4)    Scholastyka usiłowała prawdy objawione zrozumieć władzami przyrodzonymi umysłu; pstycy zaś zdawali się na poznanie naprzyrodzone: gdyż wiara i kontemplacja są darami nadprzyrodzonymi. Bo, jak mówił jeden z następców Bernarda, człowiek w stanie kontemplacji wchodzi ponad samego siebie (supra semet ipsum), przekracza granice umysłu bdzkięgo (intellectus humani melas non propria industria, sed ex rerebtione dnina trens-etndit).

5. Potopienie nauki. Widząc tedy niższość wiedzy czysto rozumowej i mając przekonanie, że wiedzy wyższej nie można osiągnąć bez pomocy nadprzyrodzonej, Bernard był przeciwnikiem nauki czy to świeckiej, czy teologicznej. Oparł się dialektycznym wysiłkom swego czasu i użył całej powagi, jaką cieszył się w Kościele, by zwalczyć filozofów-dialekty-Łów, Abełarda i Gilberta. Był przeciwnikiem nauki za to, że chciała być; I) czysto racjo-mina, 2) autonomiczna, a zwłaszcza za (o, że chciała być 3) sama sobie edem. Wiedza dli wiedzy jest „haniebną ciekawością”. Cenił natomiast tych, co szukają wiedzy bądź dia zbudowania innych - bo to czyn miłości, bądź dla zbudowania samych siebie - bo to czyn rozsądku.

WPŁYW. Bernard był twórcą średniowiecznego mistycyzmu w tym samym sensie, v jakim Anzelm był twórcą scholastyki: stworzył podstawę dla dalszego rozwoju. Wpływ jego na rozwój filozofii był szczególny: z jednej strony zahamował go, z drugiej pobudzi Marnował go w zakonie cystersów, i zakony, które w owych czasach były naturalnym lerenem pielęgnowania nauk, odwróciły się od nauki; wedle poglądu, który wtedy wziął