filozofia egzamin6

*■«**

“*^ychil^yA

p

^Ur*e.a^ *% i *ych₀ »y od r

Sn.

Berkeley i Hume doszli do tych niedorzecznych poglądów rozumując prawidło-

ie: w

iBI

**01,

jakie byle

^tóbęusoc^ tousseau"

xke*owi, Hu-stanowiskom zwą „filozofii od 1770 roku ocką".

(I7IO-I796), było lnquir) je Essays on

lała licznych omysłem jej du. Arysto-elastyczny iśnie w tym •ęciu pogl*-natomiast

się zaś w umyśle specjalnej władzy do poznawania prawdy, szkoła szkocka «**, _d0 angielskich estetyków i moralistów typu Hutchcsona, którzy mniemali, ^ ^S\_u" i ^w ..zmyśle moralnym" umysł posiada bezpośrednią zdolność poznawania . ^_obra szkoła szkocka przyjęła analogiczną zdolność poznawania prawdy.

^_0LąDY. l. Prawdy oczywiste. Reid uważał sceptycyzm, który zaprzecza, jako-posiadali wiedzę o rzeczach, za pogłąd niedorzeczny; to samo myślał o subiektyw-\ idealizmie, który zaprzecza, iżby rzeczy istniały poza umysłem. A jednocześnie przy-

o. Wyprowadzi! stąd wniosek, że fałszywe musiały być ich przesłanki, przede wszystkim założenie empiryzmu, iż umysł ludzki jest sam przez się pustą kartą, na której piszę Lgodoświadczenie. Rzecz ma się przeciwnie: umysł zna sam z siebie różne prawdy, klingo o nich pouczy doświadczenie, a nawet zna takie, o których doświadczenie nigdy pouczyć nie może. Wiemy np. z nieprzepartą pewnością, źe istnieją rzeczy realne poza mmi. choć o tym, jak to wykazali sami empiryści (Berkeley, Hume), doświadczenie nic nic mówi. Przy tym bezpośrednio znamy prawdy złożone, a nie elementarne, jak chcieli empiryści, dopiero przez analizę prawd złożonych znajdujemy prawdy elementarne.

■    Jakie względy skłoniły Reida do uznania niektórych prawd za bezpośrednio pewne? Najpierw to, iż stanowią nieodzowne przesłanki myślenia: żadne rozumowanie o rzeczywistości nic byłoby możliwe, gdybyśmy nie mieli takich przesłanek, jak np. że rzeczy istnieją | realnie lub źe między nimi zachodzą związki przyczynowe; sami empiryści wykazali, iż najprostsze doświadczenie nie może się obejść bez tych założeń. Po wtóre, prawdy te są powszechnie uznane, towarzyszy im wewnętrzne poczucie przymusu, nieodparta | skłonność, by je uznawać za prawdy.

■    2. Zdrowy rozsądek. Te oczywiste prawdy poznajemy przez bezpośrednią intuicję, plunę są wszystkim, a nie tylko tym, co prowadzą uczone badania; należą do „zdrowego ltoaądkuⁿ,comntonse/ise_t właściwego każdemu człowiekowi. W przeciwieństwie do rozumu, który z każdego twierdzenia zdaje sprawę i popiera je argumentami, zdrowy rozsądek znajduje prawdę przez niewytłumaczony a nieprzeparty popęd. Istnienie takiego popędu stwierdził był już Hume. Nie w stwierdzeniu popędu, lecz w darzeniu go pełnym zaufaniem

I leżała odrębność szkoły szkockiej. Zaufanie to bardzo upraszczało program filozofii: wystarczy zestawić „zasady zdrowego rozsądku", by otrzymać zasób „prawd oczywis-[ tydf.

Reid odróżniał dwa rodzaje prawd oczywistych: opierając się na znanym podziale prawd na konieczne i faktyczne, przyjmował w obu grupach prawdy oczywiste; jedne stanowią pewniki wiedzy koniecznej, drugie zaś faktycznej. Do pierwszej grupy należą aksjomaty matematyki, prawa logiczne, zasady w rodzaju prawa przyczynowości i w ogóle wszelkie prawdy stanowiące podstawę poznania matematycznego, logicznego, gramatycznego, etycznego, estetycznego. Ale pewniki drugiej grupy były dla Szkotów jeszcze bodaj donioślejsze, i one to stanowiły odrębność ich filozofii.

3. Realizm zdrowego rozsądku. Dwie mianowicie prawdy oczywiste stanowią pewniki wiedzy faktycznej: aj źe istnieje jaźń i b) ie istnieją rzeczy realne poza jaźnią. Każdy akt myślenia czyni zdrowemu rozsądkowi oczywistym istnienie jaźni, a każde postrzeżenie skłania go do uznania realności rzeczy.

Tc dwie prawdy, które Reid miał za oczywiste i niezawodne, rozstrzygały mu najbardziej