IMAG0100

21

Wprowadzenie: przekład - język - literatura

/unio dziełu z kontekstem kulturowym i strategiami odbioru z drugiej. W ujęciu zaryso-wująooj się w tym czasie metodologii Translation Studies proces przekładu nie może Już byti definiowany jedynie jako operacja przekodowania językowego, nawet jeśli bierze się pod uwagę różne jej uwarunkowania, lecz opisywany jest jako przetworzenie czy przepuszczenie dzieła oryginalnego przez pewien „filtr”, który odbiorcy docelowemu umożliwia fortunną lekturę, zgodnie z założeniem, że tekst przekładu jest przede wszystkim faktem kultury docelowej.

Ważnym punktem w rozwoju Translation Studies jako dyscypliny naukowej okazało się wystąpienie wspomnianego już amerykańskiego badacza przekładu, poety i tłumacza Jamesa Holmesa na konferencji w Leuven w 1972 roku, zatytułowane The Name and Naturę of Translation Studies („Nazwa i natura badań nad przekładem”). Autor prezentuje w nim „mapę” tworzącej się dziedziny, rozpatruje kwestie terminologiczne oraz proponuje dokonanie wewnętrznego podziału pola badawczego poprzez wydzielenie gałęzi badań opisowych, teoretycznych oraz stosowanych, z których każda kieruje się swoistymi celami i metodami. Holmes postuluje odrzucenie „teorii” i „nauki” o przekładzie, twierdząc, że nie nadają się one do opisu specyfiki tłumaczenia tekstu literackiego (Holmes 2001 [1972]: 180-183). Postuluje powołanie w ich miejsce oddzielnej, zintegrowanej dziedziny, którą określa funkcjonującym do dzisiąj terminem Translation Studies (Holmes 2001 [1972]: 183-184), i zarysowuje jej obraz. Nąj-istotniejszym dla Holmesa i najbardziej obiecującym kierunkiem są badania opisowe |Descnptive Translation Studies - później termin ten w postaci skrótu DTS zarezerwowany zostanie dla koncepcji Gideona Toury’ego), jako że ich osiągnięcia dostarczają materiału zarówno dla teorii, jak i dla zastosowań praktycznych, takich jak dydaktyka czy krytyka przekładu.

Na takim tle pojawia się przełomowy - jak się miało okazać - szkic izraelskiego badacza Itamara Even-Zohara Miejsce literatury tłumaczonej w polisystemie literackim (1978; w antologii publikujemy jego zmienioną wersję z 1990 roku). Even-Zohar, jak również jego uczeń, a potem współpracownik Gideon Toury, zajmując się zagadnieniami przekładu literackiego, podejmują dwa tropy. Po pierwsze, sytuują swoje poszukiwania w nurcie badań opisowych, co oznacza rezygnację z preskryptywnego i normatywnego nastawienia charakterystycznego dla nurtu językoznawczego na rzecz analizy konkretnych przypadków tekstowych lub kontekstowych, która traktowana jest jako punkt wyjścia do uogólnień; po drugie, za kwestię centralną uznąją odkrycie, że przekład jest faktem kultury docelowej, ponieważ w jej obszarze funkcjonuje i tworzy w aktach odbioru swoje znaczenia, warunkowane przez obowiązujący tam system wartości (Toury 1095b: 53-54). W pracach izraelskich uczonych następuje zatem zasadnicze przesunięcie punktu ciężkości z kwestii odpowiedniości przekładu (ekwiwalencji) na zagadnienie jego adekwatności wobec oryginału z jednej strony, a akceptowałności