IMAG0102

23

Wprowadzenie: przekład - język - literatura

wcześniejsza werąja 1980), wychodząc od pojęcia normy, szkicuje metodologię opisowych badań nad przekładem. Wprowadząjąc pojęcie „przekładu domniemanego”, na nowo definiuje obiekt analizy, a następnie, na przykładzie z literatury dziecięcej, prezentuje koląjne stadia badania tłumaczenia jako tekstu autonomicznego, nąjpierw w stosunku do oryginału, potem również do tekstów kultury docelowej. Ten kierunek znąjdzie kontynuację w latach osiemdziesiątych, zarówno w bardziej dla nas interesujących badaniach nad przekładem literackim, jak i w dziedzinie przekładu tekstów użytkowych. Uwaga badaczy koncentruje się na procedurach odbiorczych i roli interpretacji w budowaniu znaczeń tekstu tłumaczonego. Hans J. Vermeer (Reiss, Vermeer 1991 [1984]) buduje omówioną wyżej teorię skoposu, w której ramach za zasadniczy czynnikwkażdym przedsięwzięciu przekładowym uznąje się definiowany w kategoriach potrzeb odbiorców cel, któremu podporządkowany zostąje kierunek interpretacji, a Shoshana Blum-Kulka (1986) pisze o „przesunięciach" (shifts) w obrębie tekstu, wynikąjących z tendencji do zwiększania koherencji tekstu w przekładzie. Stąd analiza przekładu - także w wymiarze historycznym - musi brać pod uwagę nie tylko tekstowe, ale i społeczne wymiary kontekstu.

Hasłem wywoławczym badań nad przekładem literackim w latach osiemdziesiątych stał się tytuł wydanego w Amsterdamie pod redakcją Theo Hermansa tomu The Manipulation of Literaturę („Manipulacja literaturą” 1985), który dał nazwę tak zwanej szkole manipulistów, rozwjąjącej opisowe i systemowe badania nad przekładem. Postrzegąjąc literaturę jako skomplikowany system dynamicznych relacji, manipuli-ści postulowali ścisły związek między teoretycznymi modelami a praktycznymi opisami funkcjonowania tłumaczonych utworów, z jednoczesnym przesunięciem akcentu w stronę tych drugich, stanowiących wszak bazę dla wszelkich teoretyzacji (Hermans 1985:14). W tomie pod redakcją Hermansa znalazły się prace m.in. Jose Lamberta, Hendrika van Gorpa, Katrin van Bragt i Raymonda van den Broecka, współtwórców powstającej wówczas szkoły przekładoznawczęj w Leuven.

Włączony do naszęj antologii szkic Andrć Lefevere’a także sytuuje się w opisanym wyżej nurcie poszukiwań translatologicznych, określając przekład, obok innych praktyk tekstowych, takich jak redakcja, krytyka czy historiografia, mianem „refrakcji”. Wykorzystując metaforycznie obraz promienia światła, które ulega załamaniu przy przejściu z jednego ośrodka w inny, badacz śledzi przekształcenia, jakim ulega tekst przy przeniesieniu winny „ośrodek” językowo-kulturowy, inny system literacki. W centrum uwagi Lefevere’a znajdują się warunki i czynniki określąjące przekładową refrakcję, takie jak ideologia, również artystyczna, rozumiana jako zestaw dyskursów obowiązujących w danym miejscu i czasie, ustaląjących struktury władzy, a także patronat, czyli rama zależności finansowych, w której usytuowanyjest tłumacz (por. Lefevere 1992a: 2). Obie te sfery funkcjonują zarówno w sposób jawny, co widoczne jest przede wszystkim jako otwarta manipulacja, na przykład w reżimach totalitarnych, jak i podskórnie, w obrębie