IMAG0578

Dzieje życia Ahmada Baby były dość burzliwe. Po zajęciu Tim

buktu przez Marokańczyków nie uznał ich zwierzchności, co spowo* | dowało, że zakuty w łańcuchy został przewieziony do Marrakeszu, * gdzie spędził kilka lat, przy okazji wsławiając się swoją wiedzą, zanim po interwencji alimów marokańskich został zwolniony z więzienia. W 1607 r. uzyskał zgodę na powrót do rodzinnego miasta. Wtedy udał się na pielgrzymkę do Mekki i dopiero stamtąd powrócił do Timbuktu, pozostając tam do śmierci. Nauczał głównie w słynnej muzułmańskiej szkole Sankore, której działalnością kierował. Ahmad jest autorem ponad 50 dzieł, głównie z zakresu prawa malikickiego i gramatyki języka arabskiego, jest także autorem pracy o sytuacji islamu w Afryce Zachodniej. Znane jest także jego dzieło o niewolnictwie pt. Miradż as-su 'ud ila najl madżlub as-Sudan („Drabina dla opisu czarnych niewolników”). Niestety, większość jego dorobku zaginęła i znana jest jedynie z tytułów. Najwięcej sławy przyniósł mu słownik biograficzny uczonych malikickich, będący uzupełnieniem słownika Ibn Farhuna, zatytułowany Kifajat al-muhtadż li marifat ma lajsafi ad-Dibadż („Zadowolenie potrzebującego tego, czego nie ma w Ad-Dibadż /Ibn Farhuna/”). Dzieło to stanowi jedno z najważniejszych biobibliograficznych źródeł dotyczących Afiyki Zachodniej i Magh-rebu do XVI w. Obejmuje nie tylko biogramy fakihów, ale także niektórych marokańskich „świętych” (aulija)¹⁴.

W średniowiecznych centrach naukowo-religijnych jak Gao, Timbuktu czy Dżenne rozwijały się rozmaite dziedziny nauk, ale w żadnej nie pojawiła się postać, która byłaby jako autorytet cytowana przez uczonych Maghrebu i Maszriku czy innych obszarów islamu. Nie zachowały się też z tamtego czasu prawie żadne dzieła Gao, podobnie jak inne miasta regionu, przechodziło rozmaite koleje losu. Szczególny rozwój - jako ośrodek handlu transsaharyj-skiego i nauki - przeżywało w okresie, kiedy było jedną ze stolic imperium Songhaju. Na przełomie XV i XVI w. odwiedzający je uczeni i podróżnicy (np. Leon Afiykański) wypowiadali się o nim

Tamże; S. Piłaszewicz, dz. cyt., s. 49; E. Levi-Provencal, Ahmad Baba, El.