P1070505 resize

40

1*1

Janusz Ottoja-ZaRÓmki

t<Tł-nn- traktowane jest jk»\%-rrrhnie jako wyra/. zachodzących tum preomiąii ?«połecxno-ekoi lomicznych *.

Badania nad wii^łlnmi obronnymi ludnoAH kultury łużyckiej znalazł*,

tłMalnio w kręgu szczególnych zainteresowań luwlftwcaycli, wicgo cwklctn. nym dowodem może by e s/.oreg j>ownżnych opracowań *' Ńiccłuw no ukazał*, mę również monografii z ne ujęcie tej problemu tyki, w którym szczególny nacisk )mdożono na kwestie genezy i rozwoju obronnej formy osadniczej n« terenie zajmowanym przez „plemiona" zaliczane do tzw. kultury łużyckiej*, j

Mimo wyraźnie doatrzegalnego postępu w badaniach nad zagadnień i om grodów kultury łużyckiej nadal dyskusyjna jest kwestia pełnionych przez te obiekty funkcji, a zwłaszcza nic rozwiązano do tej pory zagnduiouin ich upadku. Chociaż w chwili obecnej dalecy jeszcze ji«tdmy od pełnego rot-wiązania tego szczególnie tropującego zagadnienia, warto jednakże dla pobudzeniu dyskusji i wyostrzeniu uwagi badawczej zasygnalizować niektóre już obecnie nasuwające się sjN»strzężenia. Najwięcej trudności nastręcza niewątpliwie ustalenie bezpośrednich i pośrednich przyczyn upadku grodów. Podejmowanie takich prób w odniesieniu do całego obszaru ich występowania jest 11 te tylko niemożliwe (chociażby z uwagi na stan badań), leey. również niecelowe. Niesłuszne są rów nieź próby łączenia faktu zaniku grodu z ujwidkiem kultury łużyckiej, nawet w odniesieniu do obiektów* wznoszonych w okr«-i«-halsztackim. które stanowiły niejako końcowy akord jej istnienia *.

Wydaje się. iż na obecnym etapie badań najwięcej nadziei rokują badania tych zjawisk na mniejszych obszarach, na których występowały witjtółczeónif analogiczne formy osiedli obronnych. Rejonem szczególnie predysponowanym do badań tego typu jest obszar jiółnocno-wschodniej Wielkopolski i pr/.y-ległej do niej części Kujaw*. Na terenach tych skupiały się w okresie halsztackim grody typu biskupińskiego*, charakteryzujące się wysoko rozwiniętą formą, nie mającą zasadniczo analogii na pozostałych obszarach zajmowanych przez ..plemiona'' kultury łużyckiej- W poniższych rozważaniach chciałbym zatem przedutawnć próbę określenia przyczyn mających wpływ na zanik wspomnianej wyżej fonny grodów. Wydaje się, iż zagadnienie powyższe rozpatrywać musimy' niejako w dwóch zasadniczych płaszczyznach: ^politycznej’’ i społeczno-gospodarczej, starając się równocześnie ustalić, które

13)

Ze studiów mul sajpulnicnimt npadkti grodów kultury tuśyrkM-j

41

z wymienionych czynników' miały bezpośredni, a jakie pośredni wpływ tut załamanie się formy osa<lnic-twn obronnego w interesującej tum •Miyślnii strefie dorzecza Odry i Wiały. Pamiętać jednak przy tym musimy, iż upadek grodów *j»o wodowany w różnym stopniu prze* wszystkie z wymienionych wyżej czytników . zapoczątkowal iwpcwiw prw«* głębokich przemian, które do)»r«»wadziły w dalszej konsekwencji do zaniku kultury* łużyckiej*.

HOLA CZYNNIKÓW NATUłłY ..POLITYCZNE-f"

Nie)Mikojc j mli tyczne rejestrowane na jirzcłomic VSJ\ w. p.n.e. w dorzeczu środkowego Dunaju wywołane przez pojawkatie się tam ludności o kulturze aytyjskicj lub ..tracko-acytyjakiej" odbiły się niewątpliwie szerokim e* hem na jM»zo«talych obszarach Ktiropy środkowej, * tym również także w dorzeczu Odry' i Wiały. W polskiej literaturze przedmiotu hipoteza o najazdach scytyjskich na obszary zajmowane przez plemiona kultury łużyckiej, zwłaszcza od chwili pojawienia się prac T. Sulimimkiego⁷, została powszechnie przy-jęta i zaakceptowana. Czynnikami natury* ..politycznej'’ próbowano tłumaczyć zarówno ujm dek grodów, jak i zanik kultury łużyckiej. Charakterystyczne było przy* tym zwłaszcza stanowisko J. Koatriewskkgo*. który twierdził, iż upadek kultury łużyckiej nastąpił z powodu równoczesnych i brzemiennych w skutki wydarzeń politycznych, do których badacz ten zaliczał, rabunkowe najazdy „Scytów", inwazje plemion celtyckich uraz ekspansję (w jego odczuciu o charakterze militarnym) kultury wachodniupomurskiej. Za koncepcją tą opowiadali się również W. Szafrański* i J Filip*• przyjmując jedno rzeźnie istnienie organizmów państwowych w okresie halsztackim na ziemiach polskich, których upadek najłatwiej tłumaczyć było czynnikami zewnętrznymi, a więc obcą agresją¹. Do bardziej istotnych czynników mogących mieć wpływ na ukształtowanie się sytuacji ..politycznej" w interesującej nas

•    W. Hensel, PoUka starożytna. Wrocław—\V_nr«-»*ł- Kroków -Cklnrtdt 1973. «. 262.

•    T. Sulimirski. Kultura lutyeka a Seytawir. Wmd«.in«rici Arrbrok»iiK-«H-. l 10. 1939 - 48. a. 76 - 89; tenże. Zagadnień m upadku kultury łużyckiej. SUvi« Anliąua I. I. 1948. a. 159 - 102.

•    J. Kostraewraki. Od mezolitu da okresu «tdrósak ludów, wi 8. Krukowski, J. Kostraewaki. K. Jakimowicz. Prokietoruz ziem polskie*. Kraków 19*9*1948. a. 298. Hipotną tę powtarut autor kilkakrotnie rob. np. i»<oi Pradzieje Sbpka. Wrocluw — Warszawa - Kraków, 1970. o. ISO.

•    W. Szafrański, klaps gradów prsUsuiaAsketA. Z otchłani wieków. K. Ifi. 1948. a. 3. a. 33 - 30.

*• J. Filip. Pradzieje Ctsekaebuwtji, Poznali 1951. a. 239.

•• Słuszne wydają *•? tu sugestie Z. WoSmaka. « mKdąy hipotezami tymi sacbslii duayó prosty atoaumót: zanik kultury htSyekwj połączony ■ upadkiem grodów nuwuil być w odczuciu tych hsdarsy kresem państwa (państw) kuHury łużyckie) (por. »*««* autora. Osadnictwo tołiyckw w Pmlszs południowej, mp* dysertacji doktorskiej). Z« m.Io-i•.•piiK iiK² maszynopisu niepublikowanych partii pracy daktortktoj składam duo. dr ha bil. Z. WoZiuakowi wyraay pudsiękowania.

1

» W II n ■ 1. Jłrmarąues sur les origines des filie* en Kurope Centrale nadbitka r .łtft rt*l tWnven/jo di eiudi sulla citta eirusea c italica prerotnana, Ini.tlu 1970, a. 323 - 320; A. N ««»ałoło wakn - Wędzka, **p. cii., a. 109. prcyp. 274.

2

1S Crdis*i. /'Umiana kultury łużyckiej w epoce brązu na Śląsku śr‘nlkoit'ifn\, \Vri*c-|„w - Wiokeawa Kruków. 11*07. ». 241. 242; Z. Bukowski, f ’utigi o proldeniatycc ho<tau <Mn/in*rlM'i kultury łużyckiej. Studia x I>*icjów Osadnictwa, I. fi. Wrocław. 19117. h. 94; A    Wcd/.ka, Ze studiów nad procesem ksziałtounnia mię yrodóu kultury

łużyckiej. Ar. ł..-»l*»w*a PoUki. t. Ifi. 1970. a. 35. prxyp. 2.

*    A. N loaioluwukn - Wędzka. Początki i rozwój grodów kultury łużyckiej, Wro* _fl|_AW - \Va i» za wn — Kraków — Odniksk 1974. lam dalaut literatura.

» Ibidem, powoi tn.

•    Ibidem, *. 142.