401

HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ

3.    Ćwiczenie (askesis) i trud [ponoś)

•    Metoda, która może prowadzić do wolności i cnoty daje się, według Diogenesa, streścić w dwóch pojęciach: .ćwiczenia" i „trudu". Polega ona na prowadzeniu takiego życia, które zdolne jest zahartować dato i ducha do trudów narzuconych mu przez naturę, równocześnie zaś przyzwyczaić człowieka do panowania nad przyjemnościami, a nawet do pogardzania nimi. To pogardzanie przyjemnościami, które głosił już Antystenes, w żydu Diogenesa jest czymś fundamentalnym. Przyjemność w jego pojęciu nie tylko zmiękcza ciało i ducha, ale i czyni człowieka niewolnikiem rzeczy oraz innych ludzi, a więc uniemożliwia urzeczywistnienie autarkii i apatii, których mędrzec pragnie najbardziej. Oprócz oderwania się od przyjemności, równie podstawowe jest wyzwolenie się od namiętnośd.

4.    Autarkia i apatia

•    Widać już, że dla Diogenesa najwyższym ideałem był stan autarkii, apatii i obojętności wobec wszystkiego. Z namiętnym pragnieniem autaikicznej niezależność wiąże się kwestionowanie instytucji małżeństwa, a dalej: miasta oraz państwa. Wprawdzie uporządkowaną wspólnotę, jaką jest państwo, uważał filozof za pożyteczne, ale mimo to twierdził, że jedynym słusznym ustrojem jest ustrój rządzący wszechświatem.

•    Diogenes utrzymywał, że mędrzec nie potrzebuje ani pomocy bogów, ani nagród pośmiertnych. Mimo to wierzył, że bóstwo istnieje i że .wszystko jest pełne bogów". Przy takich przekonaniach, aby żyć, musiał prosić innych o to, czego potrzebował. W takiej sytuacji zachowywał się wyniośle, z hardośdą kogoś, kto otrzymuje coś, co mu się należy.

5.    Diogenes a epoka hellenistyczna

•    Diogenes dawał wyraz wielu wymogom epoki hellenistycznej. Ludzie tej epoki przejęli od niego przesłanie: życie wystarcza sobie.

6.    Krates i inni naśladowcy Diogenesa

•    Najwybitniejszym uczniem Diogenesa byt Krates z Teb, który dożył prawdopodobnie początku III wieku przed naszą erą. Opowiadał się on za koncepcją, według której bogactwo i sława nie są dla mędrca dobrami, lecz raczej złem i mają wartość negatywną (w czym sprzeciwiał się Arystotelesowi). Dobre i wartościowe mają być ich przeciwieństwa: ubóstwo i niesława, ponieważ ten tylko, kto żyje w ubóstwie i niesławie, może urzeczywistnić autarkię.

•    Dalej, za Diogenesem głosił Krates tezę, że cynik nie powinien posiadać obywatelstwa.

Polis jest dobrem nietrwałym, w każdej chwili może zostać zdobyta, nie może więc gwarantować szczęścia mędrcowi.

•    Krates miał szczególnie natarczywe ukazywać marność dóbr świata i odsłaniać złudność okrywających je pozorów (do tych jego wywodów odwoływał się później Marek Aureliusz). Wydaje się nadto, że występował przeciwko hedonizmowi; utrzymywał, że gdyby szczęście miało być utożsamione z przyjemnością, to nikt nie byłby szczęśliwy, gdyż w każdej chwili człowiek odczuwa więcej cierpień niż przyjemności. W związku z tym głosił konieczność trzymania się z dala od przyjemności życia erotycznego. Opowiadał się przeciw instytucji