8748915687

14 Badania geograficzne nad Polską północno-zachodnią.

Praca niniejsza jest studjum szczegółowem, dotyczącem jedynie osadnictwa dolinnego, na przykładzie przełomowej doliny Warty pod Poznaniem. Metodycznie jest ona próbą realizacji wymienionych wyżej postulatów.

II. Zarys budowy geologicznej i charakterystyka morfologiczna obszaru

w świetle najnowszych badań.

Podłoże poddyluwjalne obszaru dolinnego i terenów sąsiednich tworzą iły poznańskie. Są to osady jezierne, prawdopodobnie plioceńskiego wieku, o miąższości, dochodzącej w okolicach Poznania od 50 do 90 m. Charakteryzuje je brak wyraźnego warstwowania i barwa sina lub siwa z licznemi plamami jasno-czerwonemi, fioletowemi i zielonemi. Powierzchnia tych iłów jest nader nierówna, wykazując liczne zagłębienia i wypukłości.¹ Są one widoczne tylko w odkrywkach cegielń, użytkujących je, i w odsłonięciach naturalnych w dolinie Warty, gdzie rzeka wycięła w nich swe koryto. We wszystkich innych miejscach pokrywa je gruby płaszcz utworów dyluwjalnych.²

Powłokę dyluwjalną otwiera serja piasków i żwirów fluwjoglacjalnych, które pokrywa starszy materjał lodowcowy, osadzony w czasie starszego zlodowacenia. Niekiedy brak starszych piasków i żwirów, a dolny margiel bezpośrednio spoczywa na iłach poznańskich.³ Spąg utworów fluwjo-glacjalnych, na iłach spoczywających, stanowi, dzięki trudnoprzepuszczalności owego trzeciorzędowego podłoża, ważny horyzont wodonośny.⁴

Utwory starszego zlodowacenia są oddzielone od osadów młodszej epoki glacjalnej przez kompleks utworów międzylodowcowych. Składają się na nie niższe piaski i żwiry, iły wstęgowe i górne utwory fluwjo-glacjalne. Iły interglacjalne różnią się od poznańskich ciemno-szarą barwą i wyraźnem warstwowaniem, specjalnie podpadającem uwadze, dzięki zmieniającym się kolejno ciemnym i jasnym warstewkom, co też spowodowało ich nazwę. Niesłychanie ważne miejsce w stratygrafji naszego dyluwjum mają torfy na Szelągu z florą interglacjalną.⁵

Najwyższy wreszcie poziom tworzą górne margle lodowcowe, należące do ostatniego zlodowacenia. Niejednokrotnie są one przemyte i spiaszczone wskutek usunięcia (wymycia) cząsteczek ilastych. Często też spoczywają na marglach piaski zandrowe.

¹ G. Ma as: Ober Talbildungen in der Gegend von Posen. Jhrb. d. P. Geolog. Landesanstalt. Bd. XIX. 1898.

St. Pawłowski: Rozważania nad morfologją doliny Warty. Badania Geograficzne nad Polską płn.-zach. — Poznań. 1929, str. 99.

St. Pawłowski. Rzut oka na morfologjęWielkopolski. Czas. Geogr. 1930, zesz. 1, str. 2.

³ Mapy geologiczne 1:25.000.

³    Odkrywka koło dworca kol. Poznań Wschodni na pd. od toru kolejowego na Głównie. Obserwacja wycieczki Instytutu Geograficznego w Poznaniu w czerwcu 1928 r.

⁴    St. Pawłowski: Ogólny przegląd rozwoju miasta Ponania str. 108.

⁵    St. Pawłowski: Interglacjał w Szelągu pod Poznaniem. Spraw. Kom. Fizjogr. Pol.

Akad. Um. Kraków 1928.